W ramach Majówki z etnobotaniką (25 maja 2016) zapraszamy do zapoznania się z kilkoma gatunkami roślin. Można potraktować je także jako inspiracje do malowania dachówek (zobacz szczegóły).
Bez czarny (Sambucus nigra L.)
Rodzina: Piżmaczkowate (Adoxaceae)
Rodzina: Piżmaczkowate (Adoxaceae)
 |
By Franz Eugen Köhler, Köhler's Medizinal-Pflanzen -
List of Koehler Images,
Domena publiczna,
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=255454
|
Opis rośliny
Bez czarny to krzew lub drzewo osiągająca wysokość do 10 m. Pień z jasnobrunatną lub szarą, spękaną korą. Obecne liczne przetchlinki. Gałązki zawierają obfity, biały, miękki rdzeń. Liście są naprzeciwległe i nieparzystopierzaste, zazwyczaj z 2-3 parami listków bocznych i jednym większym listkiem końcowym. Listki boczne prawie siedzące, zaostrzone, skąpo owłosione. Występuje jaśniejsza strona spodnia liści w porównaniu z ciemnozieloną wierzchnią. Ogonek liściowy na górnej stronie rynienkowaty. Małe kwiaty są 5-krotne, koloru białego zebrane w kwiatostany – baldachogrona. Kwiaty nie posiadają miodników. Owocostan z purpuro-fioletowymi szypułami zwieszający się. Owocem jest 3-nasienny, kulisty pestkowiec, mięsisty i lśniący. Powierzchnia owoców jest falista i jasnobrązowa. Roślina kwitnie od maja do lipca, okres dojrzewania owoców od sierpnia do września.
Bez czarny to krzew lub drzewo osiągająca wysokość do 10 m. Pień z jasnobrunatną lub szarą, spękaną korą. Obecne liczne przetchlinki. Gałązki zawierają obfity, biały, miękki rdzeń. Liście są naprzeciwległe i nieparzystopierzaste, zazwyczaj z 2-3 parami listków bocznych i jednym większym listkiem końcowym. Listki boczne prawie siedzące, zaostrzone, skąpo owłosione. Występuje jaśniejsza strona spodnia liści w porównaniu z ciemnozieloną wierzchnią. Ogonek liściowy na górnej stronie rynienkowaty. Małe kwiaty są 5-krotne, koloru białego zebrane w kwiatostany – baldachogrona. Kwiaty nie posiadają miodników. Owocostan z purpuro-fioletowymi szypułami zwieszający się. Owocem jest 3-nasienny, kulisty pestkowiec, mięsisty i lśniący. Powierzchnia owoców jest falista i jasnobrązowa. Roślina kwitnie od maja do lipca, okres dojrzewania owoców od sierpnia do września.
Siedlisko
Bez czarny to gatunek preferujący gleby żyzne i bogate w związki azotu i fosforu, zwykle też bogate w potas, umiarkowanie wilgotne. Rozpowszechniony w lasach łęgowych, przy brzegach rzek i w okrajkach leśnych. Częsty jest również na siedliskach antropogenicznych; w zaroślach porastających opuszczone osiedla, ogrody, tereny przemysłowe. W Polsce gatunek jest pospolity na całym obszarze kraju.
Zastosowanie
Bez czarny jest rośliną o wielostronnym zastosowaniu. Już od dawnych czasów, jego kwiaty, liście i świeża kora stosowane były jako środek leczniczy. Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach. Wykorzystywany także do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych oraz przemywania oczu przy zapaleniu spojówek. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy. Dawniej kwiatów używano do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących. Kora z dwu i trzyletnich gałązek w medycynie ludowej była używana jako środek moczopędny silniej działający niż kwiaty i owoce. Kwiaty bzu czarnego są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe.
Kwiaty do suszenia ścina się całymi baldachami. Najlepiej suszyć w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Owoce najlepiej zbierać po deszczowym dniu, ale w słoneczny dzień, kiedy są w większości w pełni dojrzałe (mają kolor czarnofioletowy). Odrzuca się zielone i niedojrzałe, gdyż zawierają duże ilości sambunigryny, która jest trująca. Bez czarny służy również jako surowiec kosmetyczny. Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciw zmarszczkowo i wybielająco.
mgr Justyna Szydłowska
Źródła:
Banfi E., Consolino F. 2001. Drzewa. Podręczny leksykon przyrodniczy, Wyd. Horyzont, Warszawa
Bolliger M., Erben M., Grau J., Heubl G. 1998. Krzewy. Leksykon przyrodniczy, Wyd. Świat Książki, Warszawa
Seneta W., Dolatowski J. 2000.Dendrologia, Wyd. PWN, Warszawa
Bez czarny jest rośliną o wielostronnym zastosowaniu. Już od dawnych czasów, jego kwiaty, liście i świeża kora stosowane były jako środek leczniczy. Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach. Wykorzystywany także do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych oraz przemywania oczu przy zapaleniu spojówek. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy. Dawniej kwiatów używano do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących. Kora z dwu i trzyletnich gałązek w medycynie ludowej była używana jako środek moczopędny silniej działający niż kwiaty i owoce. Kwiaty bzu czarnego są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe.
Kwiaty do suszenia ścina się całymi baldachami. Najlepiej suszyć w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Owoce najlepiej zbierać po deszczowym dniu, ale w słoneczny dzień, kiedy są w większości w pełni dojrzałe (mają kolor czarnofioletowy). Odrzuca się zielone i niedojrzałe, gdyż zawierają duże ilości sambunigryny, która jest trująca. Bez czarny służy również jako surowiec kosmetyczny. Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciw zmarszczkowo i wybielająco.
mgr Justyna Szydłowska
Źródła:
Banfi E., Consolino F. 2001. Drzewa. Podręczny leksykon przyrodniczy, Wyd. Horyzont, Warszawa
Bolliger M., Erben M., Grau J., Heubl G. 1998. Krzewy. Leksykon przyrodniczy, Wyd. Świat Książki, Warszawa
Seneta W., Dolatowski J. 2000.Dendrologia, Wyd. PWN, Warszawa
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz