wtorek, 31 grudnia 2013

Internetowa multimedialna Encyklopedia Warmii i Mazur

(fot. S. Czachorowski)
Autorska koncepcja Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie: Internetowa multimedialna Encyklopedia Warmii i Mazur opiera się na wytworzeniu i organizacji haseł z układem w 13 kategoriach wiedzy z regionu Warmii i Mazur. W ramach utworzonej bazy danych będzie opracowane i wprowadzone 7000 haseł z następujących dziedzin wiedzy o regionie: historia, historia sztuki i architektury, przyroda z fizjogeografią i geografią gospodarczą, gospodarka, turystyka: historyczna i krajoznawcza, służba zdrowia, sport i rekreacja, szkolnictwo – wszystkie poziomy, bezpieczeństwo publiczne, społeczeństwo obywatelskie, administracja – struktura i funkcjonowanie, mniejszości narodowe, grupy etniczne, kościoły i wyznania, kanon znanych postaci historycznych związanych z regionem.

Zadanie to wykonane będzie z udziałem powołanego przez Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie zespołu redakcyjnego, którego zadaniem będzie czuwanie nad wartością merytoryczną opracowywanych haseł w taki sposób, aby stanowiły one bezsporną i akceptowaną wartość informacyjną. Zespół redakcyjny będzie ponadto odpowiadał za zaproponowanie struktury kategorii E-ncyklopedii Warmii i Mazur oraz za nadzór autorski. Hasła opracowane i udostępniane będą na licencji Creative Commons. Hasła w powyższym zakresie przedmiotowo-dziedzinowym zostaną skonstruowane w sposób rzeczowy, zgodnie z regułami budowy tego typu haseł i zbiorów haseł. Na ich kształt i zawartość merytoryczną będzie miała wpływ jedynie szeroka wiedza i doświadczenie merytoryczne oraz kompetencje zawodowe zespołu opracowującego hasła, a także zespołu redakcyjnego badającego każdorazowo zawartość merytoryczną E-ncyklopedii Warmii i Mazur.

Hasła będą zaopatrzone dodatkowo w bibliografię źródłową i związaną z podstawowymi wiadomościami z zakresu stanu badań w danej dziedzinie wiedzy. Tam, gdzie to będzie wskazane pod względem merytorycznym, zamieszczane będą linki odsyłające do źródeł głównych informacji. Każde hasło zostanie wystandaryzowane i ujednolicone w swojej strukturze merytorycznej. Ponadto zostanie opisane sekwencją właściwych dla siebie kategorii i podkategorii, pozwalających w łatwy sposób odnaleźć je poprzez zapytania w wyszukiwarkach. Hasło w E-ncyklopedii Warmii i Mazur będzie posiadało co najmniej jeden odpowiedni dla bardziej precyzyjnej prezentacji merytorycznej załącznik, a tam gdzie to zostanie wskazane i będzie uzasadnione pod względem merytorycznym – odpowiednio więcej. Załącznik wykorzystany w haśle zaopatrzony będzie w przypis informujący o źródle i autorze informacji. Załączniki jakie zostaną wykorzystane do uzupełnienia treści haseł to: zdjęcia, ilustracje, reprodukcje, mapy, pliki mp3, filmy, fotocasty, skany i fotografie dokumentów.

Zespół Redakcyjny E-ncyklopedii Warmii i Mazur

W czasie Nocy Biologów, w kawiarni naukowej spotkanie z jednym z twórców E-ncyklopedii Warmii i Mazur, dr. hab. Janem Gancewskim, prof. UWM, w godz. 10.00-11.00.

Plakat na Noc Biologów 2014


Krwiopijcy i Noc Biologów 2014

(Pijawka lekarska, fot. S. Czachorowski)
W czasie Nocy Biologów 2014 będzie okazja zapoznać sie z róznymi krwiopijcami. M.in. pracownicy Katedry Zologii przygotowali dwa pokazy, związane z tym tematem.

Uzdrowicielska moc pijawek
W ramach warsztatów zostaną przedstawione najważniejsze fakty z historii praktyki przystawiania pijawek, biologia pijawek lekarskich, źródła uzdrowicielskiej mocy tych zwierząt, wskazania i przeciwwskazania do zabiegów hirudoterapeutycznych oraz zagrożenia wynikające z nieodpowiedniego wykonywania takich zabiegów.

Dodatkową atrakcją będzie możliwość obserwacji żywych pijawek lekarskich pochodzących z hodowli laboratoryjnej.

Dla młodszych uczestników przewidziany jest konkurs z nagrodami, natomiast starsi otrzymają ulotkę zawierającą najważniejsze informacje dotyczące pijawek lekarskich i hirudoterapii.

mgr Joanna Cichocka 

Mali krwiopijcy czyli świat pcheł, komarów i pluskiew 
Na zajęciach uczestnicy zapoznają się z krwiopijnymi gatunkami bezkręgowców, między innymi: pijawką lekarską, pluskwą domową, komarem pospolitym, pchłą ludzką oraz kleszczem pastwiskowym.

W trakcie warsztatów zaplanowane jest samodzielnie oglądanie okazów z użyciem binokularów.

mgr Żaneta Adamiak-Brud, prof. dr hab. Aleksander Bielecki, mgr Joanna M. Cichocka, dr Iwona Jeleń

Rezerwacja miejsc na oba pokazy: dr Jolanta Szlachciak tel. 89 523 37 34 jolasz@uwm.edu.pl

Szczegółowy program Nocy Biologów: http://www.nocbiologow.home.pl/

poniedziałek, 30 grudnia 2013

Noc Biologów 2014 dla mobilnych

Odkrywanie jest piękne. I zawsze jest coś do odkrycia, poznania, dowiedzenia się. I to dla każdego, od przedszkolaka do seniora. Naukowcy też się ciągle uczą, poszukują, poznają. I cieszą się jak "dzieci". Bo w momentach indywidulanych odkryć w mózgu wydzielają się endorfiny (takie wewnętrzne hormony szczęścia). Autentyczna nauka jest przyjemnością, w każdym wieku i w każdej szkole.

Noc Biologów jest także i po to, aby dzielić się radością odkrywania. Fascynujace jest również to, że w toku ewolucji u człowieka pojawiły się sygnał nagrody w czasie poznawania (tworzenia się wiedzy). Zdobywanie wiedzy jest wysiłkiem, jak jak zdobywanie pokarmu czy rozmnażanie się. O ile dla tych dwu ostatnich czynności znamy i rozumiemy ich sens biologicznych (bez pożywienia i rozmnażania się, żaden gatunek by nie przetrwał), o tyle fascynbujace i zagadkowe jest to pierwsze. Odkrywanie tajemnic świata jest dla człowieka ważną czynnością w sensie biologicznego przetwania? Nie mamy ani kłów ani pazurów ale mamy mózg, pozwalających poznawać i rozumieć świat wokół nas. W przenośni filozoficznej Wszechświat chce, abyśmy go poznawali...

W nauce fascynujące jest również jest to, że ile byśmy nie "nauodkrywali", to ciągle jest tak dużo nieznanego i umożliwiającego kolejne odkrycia, zarówno te indywidulane jak i te ogólnoludzkie (suma społecznej wiedzy). Poznawanie i wiedza są nieskończone.

Stanisław Czachorowski

ps. ja też się właśnie cieszę, że nauczyłem się prostej czynności z tworzeniem QR Code dla mobilnego internetu w telefonach komórkowyuch i tabletach. Człowiek uczy się cale życie i ciągle jest coś nowego, co warto poznać i nauczyć się.

Jak to działa? – tajniki organizmu zwierzęcego na wesoło (Noc Biologów 2014)

(fot. S. Czachorowski)
Na noc Biologów, 10 stycznia, dla zainteresowanych w wieku od lat 10. przygotowane będa pokazy pt. Jak to działa? – tajniki organizmu zwierzęcego na wesoło. W trakcie zajęć będą przeprowadzane eksperymenty wyjaśniające funkcjonowanie m.in. narządów zmysłów, funkcjonowanie układu krwionośnego oraz ruchowego.

Wszystko co nas otacza i związane jest z nami samymi często przysparza wielu pytań typu „dlaczego tak się dzieje?”, albo „jak to możliwe?”. W ramach warsztatów „Jak to działa? – tajniki organizmu zwierzęcego na wesoło” dzieci i młodzież będą mogły odpowiedzieć na wiele biologicznych pytań. Dowiedzą się, m.in. że „TE oczy mogą kłamać” i nie wszystko co widzimy na pierwszy rzut oka tym właśnie jest. Odkryją, że sam smak wiele nie zdziała bez zmysłu węchu oraz przekonają się jak naprawdę głęboko mogą oddychać. Zajrzą w głąb swojego mózgu i przekonają się czy podczas grania w gry komputerowe wszystko działa jak powinno. A to nie wszystko. Wokół nas dzieje się tak wiele procesów i zjawisk, które na pozór trudno jest wytłumaczyć. Jak m.in. to czy skorupka jest jajku tak naprawdę potrzebna, albo czy w mleku rzeczywiście jest tłuszcz. Wieczorem na młodych naukowców czeka wycieczka po laboratorium oraz poznanie „od kuchni” sekretów pracy biotechnologa. Świat nauki i tajniki biologii czekają otworem w Collegium Biologiae.

Tematy:
  • 1. Czy te oczy mogą kłamać?- iluzje optyczne. 
  • 2. Czy wiesz co jesz?- poznajmy smaki? 
  • 3. Sprawdź czy potrafisz?-Możliwości ciała. 
  • 4. Jak głęboko oddychasz? – wariacje z akwarium. 
  • 5. Co za emocje?- czyli jak na nasze ciało wpływają gry komputerowe? 
  • 6. Świecący wulkan. 
  • 7. Zwariowane mleko. 
  • 8. Skaczące jajko. 
  • 9.Kryminalne zagadki Kortowa 
  • 11. Rozdziel DNA w polu elektrycznym -elektroforeza 

Opiekun naukowy: dr hab. Iwona Bogacka, prof. UWM

Wykonawcy: mgr Kamil Dobrzyń mgr Mariusz Dziekoński mgr Joanna Czerwińska mgr Agnieszka Kołomycka mgr Patrycja Młotkowska mgr Aleksandra Zamojska mgr Katarzyna Chojnowska mgr Justyna Kołakowska mgr Marcin Martyniak mgr Aleksandra Kurzyńska

Godziny pozazów:10.00 – 11.30 11.45 – 13.15 13.30 – 15.00 16.00 – 17.30

Rezerwacja miejsc, tel.  89 523 32 01 (kontakt Aleksandra Kurzyńska)

niedziela, 29 grudnia 2013

Jak powstają genetycznie zmodyfikowane organizmy?

(Dr Dariusz Michalczyk z młodzieżą w czasie zajęć w laboratorium )
Na pytanie o powstawanie organizmów zmoyfikowanych genetycznie można będzie zapytać w czasie Nocy Biologów, już 10 styccznia 2014 r., odwiedzając laboratoria Wydziału Biologii i BIotechnologii.

Genetycznie zmodyfikowane organizmy (GMO) wydają się być czymś bardzo obcym i podejrzanym, niemal jak jakieś UFO z zupełnie obcego świata. W rzeczywistości GMO mogą wykazywać bardzo różnorodne właściwości (podobnie jak różne, czasem niebezpieczne, a czasem pożyteczne mogą być niezmodyfikowane, zwykłe rośliny, zwierzęta czy bakterie). Niewątpliwe jest, że roślinne GMO można otrzymywać dość prostymi metodami. Nasze GMO nie będą jednak groźne ani dla środowiska, ani dla ludzi, nie będziemy ich wcale wypuszczać poza laboratorium, natomiast ułatwią naszym gościom zrozumienie istoty tej bardzo kontrowersyjnej technologii

Dr Dariusz Michalczyk
sala 123 Collegium Biologiae, godz. 18:00 – 19:30
Rezerwacja miejsc: tel./fax 89 5234881, e-mail: darim@uwm.edu.pl

Spotkanie w zimowym ogrodzie Landszaftnyj Park na Syberii

fot. Zofia Wojciechowska, Landszaftnyj park Abakan

W czasie Nocy Biologów w godzinach 15:00-15:30 zapraszamy na Spotkanie w zimowym ogrodzie Landszaftnyj Park na Syberii


fot. Zofia Wojciechowska, Landszaftnyj park Abakan
Podczas Nocy Biologów zaprezentuję zdjęcia z tegorocznej ekspedycji na Syberię. Fotografie zrobione w Landzaftynym Parku w stolicy Chakasji w Abakanie ukazują najnowsze trendy ogrodniczego dizajnu na poziomie światowym. We wrześniu odwiedziłam Centrum Edukacji Chakaskiej Republiki. Park znajduje się w centrum miasta, stanowi dumę mieszkańców a został stworzony w myśl koncepcji ogrodu tematycznego. To pierwsze tego typu przedsięwzięcie w Rosji. Pokazuje najnowsze trendy i modę ale także daje nową przestrzeń dla architektów krajobrazu i animatorów kultury. Ogrody już od dawna, a szczególnie w XXI wieku przyjmują na siebie nowe funkcje. Miejsce kulturotwórcze a także ukazujące dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. Prowadzone tam liczne zajęcia, warsztaty, spotkania działają stymulująco na wiele środowisk. Wiele się mówi w Polsce o tzw "Kreacja czasu wolnego" - możliwość przebywania mieszkańców dużych aglomeracji miejskich w środowisku naturalnym, zielony czas aktywności powoduje, że coraz więcej ludzi z korzysta z dobrodziejstw świata roślin. Park w Abakanie posiada wiele ciekawych rozwiązań architektonicznych oraz organizacyjnych. Pierwszy jaki powstał na terenie Federacji Rosyjskiej stał się wzorem dla kolejnego tego typu ogrodu tematycznego jaki już funkcjonuje w okolicach Moskwy. Florystyka i ogrodniczy dizajn w Rosji osiągnął wysoki poziom. Często nie zdajemy sobie z tego sprawy jak mocno zakorzenione są w nas pewne stereotypy - zapraszam więc na spacer ścieżkami chakaskiego parku by porównać go z polską sztuka ogrodniczą. Ciekawość wzrasta gdy bramy parku otwierają się szeroko, po parku oprowadzają nas pasjonaci i pracownicy ogrodu. Okazuje się - nasze życie z roślinami jest blisko ziemi. Ziemia mimo różnic kulturowych i odległości między mieszkańcami jest naszą zieloną planetą - dodajmy na szczęście.

Zofia Wojciechowska

fot. Zofia Wojciechowska, Landszaftnyj park Abakan

fot. Zofia Wojciechowska, Landszaftnyj park Abakan

sobota, 28 grudnia 2013

Noc przypraw, czyli jak smakują rośliny

(Noc Biologów w 2013 r., fot. S. Czachorowski)
W czasie styczniowej Nocy Biologów zapraszamy na wystawę pt. "Noc przypraw, czyli jak smakują rośliny". 10 stycznia w godzinach 10-18 dla chętnych w każdym wieku.

Zaprezentujemy przyprawy w różnej formie – sproszkowanej, kłącza itp. wraz z opisami roślin, z których są pozyskiwane. Będzie można ich posmakować i powąchać. Planujemy także prezentację multimedialną jako tło do całości – pokaz slajdów zawierający ciekawe fotografie przypraw oraz ich krótkie opisy.

mgr Eliza Przystał, mgr Angelika Gomolińska, dr hab. Hanna Ciecierska, prof. UWM, mgr Joanna Ruszczyńska

Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody

"Grzyby niszczące nasz ogród" i wystawa "Bełdki, huby i kurzawki – grzyby naszych lasów"


(Wystawa grzybów w Katedrze Mykologii, fot. S. Czachorowski)


W czasie Nocy Biologów (10 stycznia 2014) Katedra Mykologii zaprasza na warsztaty pt. "Grzyby niszczące nasz ogród", poświęcone chorobom roślin uprawnych i ozdobnych powodowanych przez grzyby, połączone z techniką obserwacji mikroskopowej.

dr Ewa Sucharzewska 

(Dr Ewa Sucharzewska i dr Darusz Kubiak w czasie Olsztyńskich Dni nauki, 2013,
fot. S. Czachorowski)

oraz  na wystawę pt. "Bełdki, huby i kurzawki – grzyby naszych lasów". Wystawa prezentująca różnorodność form owocników znanych i mniej znanych grzybów leśnych.
dr Dariusz Kubiak

Rezerwacja miejsc: Edyta Kamińska-Jacewicz tel. 89 523 42 95
(fot. S. Czachorowski

(fot. S. Czachorowski

Fascynujący świat fizjologii - wystawa prezentująca najnowsze badania fizjologii układu rozrodczego (Noc Biologów 2014)

Zdjęcia wykonane pod mikroskopem fluorescencyjnym przedstawiają gruczoły błony śluzowej macicy i nabłonek ją wyściełający w 500- krotnym powiększeniu. Na niebiesko wybarwione są jądra komórkowe, na czerwono jeden z enzymów produkujących hormony steroidowe.

ZESPÓŁ BADAWCZY: prof. dr hab. Genowefa Kotwica, dr hab. Anita Franczak, prof. UWM, dr Beata Kurowicka, dr Bartosz Wojciechowicz, mgr Justyna Kołakowska, mgr Kamila Zglejc, mgr Marcin Martyniak. Prezentowane wyniki dotyczą badań nad niedawno przez nas odkrytym potencjałem tkanek macicy do syntezy i sekrecji steroidów – najważniejszych hormonów regulujących funkcjonowanie układu rozrodczego. Okazuje się, że macica może produkować znaczne ilości tych hormonów, zwłaszcza w okresie wczesnej ciąży. Szczególnie ważna jest produkcja estradiolu, który np. u świni jest niezbędny do rozpoznania obecności zarodków w macicy i warunkuje sukces ciąży. Prowadzone badania mogą posłużyć do pełnego poznania zależności zabezpieczających optymalne warunki dla rozwoju zarodków w macicy.
Lokalizacja rodziny białek PAG metodą fluorescencyjnej immunohistochemii w łożyskach ciężarnych ssaków: A) świni, B) alpaki, C) baktriana, D) dromadera, E) niedźwiedzia, F) łosia, G) bobra i H) żubra.


ZESPÓŁ BADWCZY: prof. dr hab. Bożena Szafrańska, dr inż. Grzegorz Panasiewicz, mgr Martyna Bieniek, mgr Aleksandra Zamojska. Badania rodziny glikoprotein ciążowych PAG (Pregnancy-Associated Glycoproteins) mają istotne znaczenie w okresie okołoimplantacyjnym oraz dalszych etapach ciąży u ssaków, ponieważ wykorzystywane są w testach diagnozowania ciąży, ocenie prawidłowości przebiegu ciąży i przewidywaniu poronień, rozpoznawaniu ciąży mnogich, określaniu płci płodów oraz kontroli przeżywalności zarodków i płodów.

ZESPÓŁ BADWCZY: prof. dr hab. Stanisław Okrasa, dr Bartosz Wylot, dr Kinga Tworus, dr Agata Żmijewska, mgr Mariusz Dziekoński. Badania prowadzone w ostatnich latach przez nasz zespół dotyczyły roli endogennych peptydów opioidowych w regulacji wydzielania gonadotropin (LH i FSH) oraz prolaktyny u świni domowej (Sus scrofa domestica). Pozwoliły one określić zmiany ekspresji genów prekursorów (proopiomelanokortyny, proenkefaliny i prodynorfiny) oraz receptorów opioidowch (mi, delta i kappa) zachodzące w przysadce loszek podczas cyklu rujowego. W badaniach tych wykazano także wpływ stymulacji receptorów opioidowych na wydzielanie hormonów gonadotropowych i prolaktyny przez izolowane komórki przysadki. Uzyskane wyniki sugerują możliwość wystąpienia zaburzeń procesów rozrodczych w organizmie samicy w następstwie nieprawidłowej aktywności wyżej wymienionych systemów opioidowych.

Lokalizacja białka (A) oreksyny A i (B) oreksyny B wykazana metodą fluorescencyjnej immunohistochemii w komórkach nabłonka gruczołowego (NG) i powierzchniowego (NP) błony śluzowej macicy świń będących w 10-12 dniu cyklu rujowego.

ZESPÓŁ BADWCZY: dr hab. Tadeusz Kamiński, prof. UWM, dr Nina Smolińska, dr Anna Nitkiewicz, mgr Anna Maleszka, mgr Marta Kieżun, mgr Kamil Dobrzyń, mgr Karol Szeszko. Zmiany statusu metabolicznego zwierząt są ściśle związane z ich funkcjami rozrodczymi. Jednym z elementów łączących regulację homeostazy energetycznej i rozrodu wydają się być oreksyny A i B. Istnieją dwa receptory wiążące oreksyny: typu 1 (OX1R) i typu 2 (OX2R). Główna rola oreksyn związana jest z regulacją pobierania pokarmu, pojawia się jednak coraz więcej sygnałów wskazujących na ich udział w kontroli układu rozrodczego. Nasze badaniach, w których stwierdziliśmy obecność genów i białek systemu oreksynowego na wszystkim poziomach osi podwzgórze-przysadka-gonady i w macicy świń w czasie cyklu rujowego oraz wpływ oreksyn na steroidogenezę wskazują, że oreksyny mogą odgrywać istotną rolę w kontrolowaniu funkcjonowania układu rozrodczego stanowiąc łącznik między homeostazą energetyczną a rozrodem.

Nina Smolińska

piątek, 27 grudnia 2013

Przyjrzyj się naturze z bardzo bliska

(fot.S. Czachorowski)

Dla uczniów szkoł podstawowych Laboratorium Diagnostyki Molekuralenj przygotowało w czasie Nocy Biologów warsztaty pt. "Przyjrzyj się naturze z bardzo bliska".

Uczestnicy warsztatów będą mogli zapoznać się z nowoczesnymi metodami mikroskopowymi wykorzystywanymi przez biologów do poznawania tajników przyrody. Osoby uczestniczące w zajęciach samodzielnie obejrzą w mikroskopie stereoskopowym jak wygląda świat owadów i nasion z bliska. Na zakończenie uczestnicy będą mogli samodzielnie pokroić na kriostacie zamrożony materiał biologiczny i obejrzeć przygotowane skrawki pod mikroskopem świetlnym.

dr Grzegorz Fiedorowicz, mgr Marek Piłat 

miejsce: Pracownia mikroskopowa, s.11, Laboratorium Diagnostyki Molekularnej, Wydział Biologii i Biotechnologii, ul. Prawocheńskiego 5. Rezerwacja miejsc: na e-mail: ldm@uwm.edu.pl

Warsztaty florystyczne hortiterapii. Układanie bukietów, z elementami etnobotaniki

(fot. Grupa Florystów ForumKwiatowe.pl, autorka pracy i fotografii Ewa Szprendałowicz)
Warsztaty florystyczne hortiterapii w czasie olsztyńskiej Nocy Biologów, 10 stycznia 2014 r. (godz. 10.00-11.00). Układanie bukietów, z elementami etnobotaniki.

Układanie bukietów, z elementami etnobotaniki. Etnobotanika to relacja między światem natury a człowiekiem czyli sztuką, kulturą, medycyną, kuchnią, religią i architekturą. W Noc Biologów zajęcia zielonych warsztatów jakie prowadzi Instytut Hortiterapii w zimowym ogrodzie będą inspirowane mazurskimi legendami i podaniami.

(fot. Zofia Wojciechowska)
Warsztaty skierowane są do osób, które chciałyby zapoznać się z etnobotaniką i zrozumieć filozofię życia wśród roślin. Przybliżona zostanie tematyka ziołolecznictwa i bioróżnorodności ogrodów wiejskich na Mazurach w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Mazurski Nowy Rok i karnawałowe zwyczaje to doskonały sposób na wspólne spędzenie czasu. Dawne wierzenia były silnie związane z magiczną mocą roślin. Noc Biologów potraktujmy jako czas dobrej wróżby stwarzając na zielonych warsztatach niezwykłą możliwość wykonania florystycznej kompozycji z prawdziwych roślin i kwiatów. Bukiet na szczęście i uśmiech w podarunku dla gości Nocy Biologów na UWM będzie doskonałą okazją do zapoznania się z ideą Instytutu Hortiterapii. 

Innowacyjna oferta edukacyjna instytutu to także w przyszłości zielone miejsca pracy. Obecnie jesteśmy insteresariuszami UWM, działamy wspólnie na rzecz ustanowienia zawodu hortiteraputy. Nasze zielone warsztaty, seminaria i kursy mają na celu propagowanie idei dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Warmii i Mazur.

W Noc Biologów tematem przewodnim warsztatów będą: kwiaty i zioła z mazurskich pól i łąk a także z zimowego ogrodu zebrane w Sądrach (wieś na Mazurach, Powiat Mrągowski). Na naszym warsztatowym stole znajdą się rośliny pozytywnej energii, które będzie można dotyka, wąchać i smakować oraz układać z nich kompozycję. Wyjątkową kwiatową biżuterię - ozdobną przypinkę. W programie spotkania - wstęp do zasad hortiterapii, ogorodoterapia przez florystykę, podstawy socjoogrodnictwa, tworzenie prac hortiteraputycznych z użyciem materiału naturalnego, roślinnego wraz z wytłumaczeniem podstawowych zasad kompozycji. Spotkanie w ogrodzie dla tych, którzy chcą kreatywnie rozwijać własne umiejętności i nabywać doświadczenie w prowadzeniu zajęć hortiterapii. 

Zapewniamy wszystkie potrzebne materiały, slajdy i inne narzędzia potrzebne do pracy. Liczba miejsc na zajęcia warsztatowe przy stole jest ograniczona. Pokaz florystyczny jest otwarty dla widzów.

mgr Zofia Wojciechowska, 
Instytut Hortiterapii. 
Hortiterapia - Zielona Akademia 

Zajęcia realizowane przy współpracy z wolontariuszami AIESEC Olsztyn UWM, współpraca koła naukowego Florystów UWM prowadzonego pod kierunkiem dr Beaty Płoszaj–Witkowskiej, Katedra Ogrodnictwa UWM, Stowarzyszenia Zielone Dzieci z Mrągowa. Sponsor Firma Zielony Promień Zofia Wojciechowska, Mrągowo oraz Euroflorist - Polska, CB,
(fot. Grupa Florystów ForumKwiatowe.pl, autorka pracy i fotografii Ewa Szprendałowicz))


Wpływ środowiska na narządy i funkcjonowanie człowieka

Celem pokazu, przygotowanego na Noc Biologów 2014, jest analiza i ocena czynników środowiskowych (biologicznych, fizycznych i chemicznych) negatywnie wpływających na narządy oraz funkcjonowanie człowieka, oraz poznanie podstaw morfologicznych wybranych procesów chorobowych.

Na wstępie zostanie omówiona prawidłowa budowa wybranych tkanek i narządów, a następnie budowa tychże struktur zmienionych chorobowo. Uczestnicy podejmą próbę analizy obrazów mikroskopowych wybranych zmian chorobowych w oparciu o mikrofotografie podręcznikowe i dołączone do nich opisy.

Obserwacje uczestników będą dokumentowane rysunkiem lub mikrofotografiami z preparatów histopatologicznych utrwalonych na płytach CD.

dr Barbara Wasilewska, dr hab. Anna Robak, prof. UWM 

Katedra Anatomii Porównawczej,
sala 319 III piętro Plac Łódzki 3, godz. 17: 15- 18:00

czwartek, 26 grudnia 2013

Świecące komórki mózgu (Noc Biologów 2014)

(fot. J. Pająk)

(fot. J. Pająk)

Celem prezentacji jest zapoznanie uczestników z jedną z technik histochemicznych stosowanych w badaniach naukowych - techniką immunofluorescencji. Po zapoznaniu uczestników z budową i obsługą mikroskopu epifluorescencyjnego Olympus BX51, planowana jest obserwacja preparatów z mózgowi ssaków sporządzonych wg procedury immunofluorescencyjnej, wyznakowanych przeciwciałami drugorzędowymi sprzężonymi z fluorochromami: FITC (izotiocjanin fluoresceiny) i CY3 (indokarbocjanina) pod kątem zawartości wybranych neurotransmiterów.

dr Maciej Równiak, dr Krystyna Bogus-Nowakowska 

Noc Biologów, godz. 12.00-13.00, 16.00-17.00

Skamieniała przeszłość



Wystawa skał i skamieniałości ze zbiorów Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska,
wraz z informacją o ich powstawaniu i krótką charakterystyką poszczególnych taksonów. Skamieniałości są najbardziej bezpośrednią dokumentacją życia w przeszłości geologicznej. Dzięki nim poznajemy rośliny i zwierzęta podobne do dzisiaj występujących , ale także zupełnie odmienne, wymarłe, takie jak trylobity, amonity, graptolity, lepidodendrony, sygilarie. Wiele skamieniałości można spotkać w najbliższym otoczeniu.

dr Maria Cichocka, mgr Joanna Flisińska 

Noc Biologów, godz. 16.00-19.00

środa, 25 grudnia 2013

Owady małe i duże – pokaz różnorodności i przystosowań

(fot. Karol Komosiński)
Owady małe i duże – pokaz różnorodności i przystosowań w czasie Nocy Biologów.  Prezentacja chrząszczy i motyli krajowych i egzotycznych. Demonstracja różnorodności barw i kształtów owadów oraz przystosowań do zajmowanych przez nie specyficznych środowisk, w tym przykłady mimikry i mimetyzmu.

(fot. Karol Komosiński)
Owady (Insecta) należą do nadgromady sześcionogów Hexapoda. Ciało mają podzielone na głowę, tułów i odwłok. Na tułowiu występują 3 pary odnóży, które w zależności od trybu życia mogą pełnić różne funkcje (kroczne, pływne, grzebne, skoczne czy chwytne). U owadów oskrzydlonych występują 2 pary skrzydeł. Cechują się ogromnym zróżnicowaniem morfologicznym i ekologicznym. Są w zasadzie obecne wszędzie, spotykamy się z nimi niemal codziennie, wywołują pozytywne lub negatywne emocje.

Mimo, że są stosunkowo małymi zwierzętami (najmniejsze bleskotki osiągają zaledwie 0,2 mm) to największe owady osiągają od 20 cm długości (kózka Titanus giganteus z lasów Amazonii), do nawet 60 cm (patyczak Phobaeticus serratipes), natomiast największe motyle (motyl królowej Aleksandry Ornithoptera alexandrae i ćma Attacus atlas) osiągają rozpiętość skrzydeł do 30 cm. Zasiedlają najróżniejsze środowiska i siedliska. Większość owadów to zwierzęta lądowe, mniej licznie występują w wodach śródlądowych, tylko kilka gatunków żyje w strefie litoralu w morzach, wykazując często zdumiewające wręcz przystosowania do ekstremalnych warunków. Reprezentują wszystkie poziomy i grupy troficzne. Niektóre owady, jak termity, mrówki, część os i pszczół wykształciły, jako niemal jedyne w świecie zwierząt, zróżnicowane i funkcjonujące jako swego rodzaju „superorganizmy” społeczeństwa. Pełnią ważną rolę w ekosystemach, odżywiają się różnorodnym pokarmem a zarazem są pokarmem dla wielu innych zwierząt. Odgrywają istotną rolę w gospodarce człowieka.

Opisano ok. miliona gatunków owadów, co stanowi niecałe 75% wszystkich zwierząt występujących na Ziemi. Liczba gatunków występujących w Polsce nie jest dokładnie poznana. Do tej pory zarejestrowano ok. 26 500 gatunków. Jednak faktyczna liczba szacowana jest na 28 - 34 tys. gatunków.

dr Karol Komosiński 
Katedra Zoologii 


Czy reakcje chemiczne mogą być zielone?

(fot. Janusz Pająk)

Współczesna chemia powoli się zazielenia. Jeżeli chcesz dowiedzieć się na czym polega 12 zasad zielonej chemii, jak się mierzy zieloność reakcji chemicznych, co to jest ekonomia atomów, za co dostaje się punkty karne, jak wygląda ekoskala procesów chemicznych, przyjdź posłuchać.

dr Janusz Wasilewski

Wykład w czasie Nocy Biologów, 190 stycznia, godz. 14.00-15.00

wtorek, 24 grudnia 2013

Centrum Kompetencji Seed i Start-up w kawiarni na Noc Biologów


(Spotkanie w Centrum Kompetencji, z okazji Dnia Chruścika. Fot. Agnieszka Matyjasek)

W czasie Nocy Biologów beda nie tylko pokazy i wykłady dla młodzieży i pozaakademickich miłośników biologii. Przygotowaliśmy także coś dla naszych studentów, pracowników i pracodawców. Na przykład w kawiarence naukowej będzie okazja porozmawiac ze specjalistami z Centrum Kompetencji Seed i Start-up.10 stycznia, piątek, godz. 11.30-12.30.

(Spotkanie w Centrum Kompetencji, z okazji Dnia Chruścika. Fot. Agnieszka Matyjasek)

Centrum Kompetencji Seed i Start-up na osiedlu Brzeziny powstało, by stworzyć miejsca pracy o warunkach sprzyjających twórczemu rozwijaniu akademickich, innowacyjnych pomysłów biznesowych. Centrum jest innowacyjnym ośrodkiem w skali regionu Warmii i Mazur - zapewnia warunki sprzyjające twórczemu rozwijaniu akademickich pomysłów, wraz z działaniami adaptacyjnymi i wyposażeniem w sprzęt i oprogramowania do twórczego rozwiązywania pomysłów. Stworzyliśmy jak najlepsze warunki dla naukowców, którzy mają pomysł (lub go szukają) na komercjalizację swojej pracy, aby mogli np. spotykać się z ekspertami i konsultować swoje pomysły.

Obok klasycznej sali konferencyjnej, proponujemy również pomieszczenie typu chill-out, a także miejsce do spotkań biznesowych. Poruszając się w obrębie jednego lokalu, zmieniamy klimat w zależności od przeznaczenia danego miejsca lecz atmosfera w całości o ciepłej, domowej tonacji. Od wejścia widzimy przestronną salę konferencyjną, stanowiska pracy oraz aneks kuchenny. Sala konferencyjna wyposażona jest w tablicę multimedialną z rzutnikiem oraz tablet. Tablica wraz z tabletem służyć będzie do kreowania i opracowywania dokumentacji przedsięwzięć innowacyjnych z użyciem opracowanych metod i programów do twórczego rozwijania pomysłów biznesowych, a także do bardzo prostego, naturalnego i sugestywnego sposobu przeprowadzenia prezentacji proponowanego, innowacyjnego pomysłu. Dodatkiem jest pokój spotkań biznesowych - elegancka przestrzeń stwarzająca wrażenie poufności niezbędnej przy negocjacjach inwestycyjnych i rozmowach handlowych. Spotkania twórcze, nieformalne (sesje kreatywne) odbywają się w chillout room’ie, w pozycji siedzącej czy leżącej, przedsiębiorcy będą mogli tu kontynuować swoje idee biznesowe.

W Centrum Kompetencji Seed i Start-up przewidziane są działania mające na celu aranżowanie kontaktów bezpośrednich działających na zasadzie „burzy mózgów”. Czyli spotkanie przedstawicieli świata nauki i biznesu, w których będą analizowane skomplikowane przypadki wdrażania innowacji. W ten sposób można realnie rozpoznać specyfikę funkcjonowania tych dwóch środowisk, z uwzględnieniem ich postaw i zachowań, a także poprzez inspirowane działania wspólne.
(Seminarium w Centrum Kompetencji. Fot. Agnieszka Matyjasek)

Zapraszamy do Centrum pracowników naukowych, doktorantów, studentów, a także absolwentów Uczelni – macie okazję skorzystać z BEZPŁATNEJ formy oferty naszej wiedzy i doświadczenia w zakresie rozwijanie innowacyjnych, akademickich pomysłów. Centrum Kompetencji Seed i Start-up powstało w ramach realizacji Projektu „Innowacje Przyszłością Regionu”.

Zapraszamy do odwiedzenia Nas: CENTRUM KOMPETENCJI SEED I START-UP ul. Wilamowskiego 14/1 (osiedle Brzeziny); 10-773 Olsztyn tel.: (89) 533 10 19, tel.: 508 278 718; e-mail: ckss@ipr.fnm.pl www.ipr.fnm.pl

poniedziałek, 23 grudnia 2013

Top model w biologii molekularnej

Do grona organizmów modelowych należą gatunki posiadające szereg specyficznych cech, które są pożądane w badaniach naukowych. Dzięki swoim walorom organizmy modelowe stanowią swego rodzaju wzorzec badawczy, a eksperymenty z ich udziałem przyczyniły się do poznania wielu uniwersalnych praw i odegrały kluczową rolę w historii nauki. Preferowane w badaniach cechy organizmów to stosunkowo małe rozmiary i związana z tym możliwość hodowli w warunkach laboratoryjnych, duża płodność, szybki cykl życiowy, podatność na eksperymentalne manipulacje, a także dostępność informacji i technik badawczych. W celu odpowiedniego dobrania obiektu doświadczalnego należałoby rozważyć jakimi cechami powinien się on charakteryzować w świetle planowanych badań jak i posiadanego warsztatu badawczego. Odpowiednie dobranie obiektu do eksperymentu ma ogromne znaczenie, czego przykładem może być historia Erica Kandela uhonorowanego Nagrodą Nobla za odkrycia molekularnych podstaw procesów zapamiętywania i zapominania. Przełomem w karierze Kandela była zmiana obiektu badawczego z myszy na ślimaka kalifornijskiego (Aplysia californica) posiadającego o wiele prostszy układ nerwowy, a tym samym idealnie nadający się do badań z zakresu neurobiologii.

Ustalenie listy top model, tych najbardziej popularnych organizmów modelowych, jest problematyczne, ponieważ jest ich naprawdę wiele, a poszczególne z nich posiadają unikalne cechy predysponujące je do wykorzystania jako organizm modelowy w specjalistycznych dziedzinach biologii. Istnieją organizmy modelowe reprezentujące zarówno świat zwierząt jak i roślin, a także drożdży (drożdże piekarnicze, Saccharomyces cerevisiae), wirusów (bakteriofag lambda) czy bakterii (pałeczka okrężnicy, Escherichia coli).

Jednym z najpowszechniejszych modeli wśród organizmów bezkręgowych jest bez wątpienia wszechobecna w naszych kuchniach muszka owocowa (Drosophila melanogaster). Ten niewielki owad z rzędu muchówek zdobył ogromną sławę jako model w badaniach genetycznych. Muszka owocowa jest jednym z bohaterów chromosomowej teorii dziedziczności, która została sformułowana przez Thomasa Morgana po wieloletnich badaniach na tym właśnie gatunku. Efektem badań nad muszką owocową było odkrycie wielu genów, m.in. grupy genów związanych z kontrolą wczesnego rozwoju zarodka, genu p53 odpowiedzialnego za hamowanie rozwoju nowotworów czy genu Indy (z ang. I am not dead yet) nazwanego genem długowieczności. Ciekawostką jest fakt, że muszki owocowe z mutacją genu Indy regulującego metabolizm komórki żyły nie tylko dwukrotnie dłużej od pozostałych, ale też wolniej się starzały, co związane było z gromadzeniem i wykorzystywaniem energii w procesach życiowych. Odkrycie to może przyczynić się do zrozumienia czy i w jaki sposób niskokaloryczna dieta może wydłużać życie człowieka. Innym bezkręgowcem, który nie pozostaje w cieniu muszki owocowej jest nicień Caenorhabditis elegant, który od początku XX wieku wykorzystywany jest jako model w badaniach z zakresu embriologii, a także genetycznej regulacji rozwoju narządów i zaprogramowanej śmierci komórki.

Wśród kręgowców popularność w badaniach naukowych zdobyli zarówno przedstawiciele ryb - danio pręgowany (Danio rerio), płazów - żaba szponiasta (Xenopus laevis), ptaków - kura domowa (Gallus gallus) i zeberka (Taeniopygia guttata) oraz ssaków. Niekwestionowane jest znaczenie dla nauki takich ssaków modelowych jak mysz domowa (Mus musculus) czy świnia domowa (Sus scrofa domestica). Największy modelowy kręgowiec, jakim jest krewny dzika czyli świnia domowa jest powszechnie wykorzystywany w badaniach fizjologicznych, biochemicznych czy immunologicznych. Badania prowadzone na tym gatunku są nadzieją ksenotransplantologii polegającej na przeszczepianiu narządów pochodzących od przedstawicieli innego gatunku. Przeszczep narządów pochodzenia świńskiego wciąż pozostaje jedynie nadziejaą, niemniej jednak zastawki zbudowane z tkanki uzyskanej z serca świńskiego są wszczepiane pacjentom już od ćwierćwiecza.

W świecie roślin sukces na polu laboratoryjnym odniosły tytoń, kukurydza, a także chwast, jakim jest rzodkiewnik pospolity (Arabidopsis thaliana). Ten ostatni jest rośliną synantropijną (żyjącą w sąsiedztwie zbiorowisk ludzkich), ruderalną (zasiedlającą podłoże zmienione przez człowieka) i bez problemu można znaleźć ją w przydrożnym rowie, lecz z pewnością możemy zaliczyć ten gatunek do czołówki organizmów modelowych pod względem popularności wśród naukowców. Roślina ta znalazła zastosowanie w badaniach związanych z fizjologią roślin (przekazywanie sygnałów hormonalnych i stresowych), funkcjonowaniem zegara biologicznego, roślinnymi komórkami macierzystymi czy genetycznymi podstawami fototropizmu. Warto podkreślić, że rzodkiewnik jest wykorzystywany jako wykrywacz min zmieniający kolor liści na czerwony pod wpływem tlenku azotu wydobywającego się z zakopanych materiałów wybuchowych. Praktyczne znaczenie rzodkiewnika to także jego zastosowanie jako hiperakumulator metali ciężkich z podłoża w tzw. fitogórnictwie. 

Organizmy modelowe stanowią niesamowity wachlarz możliwości i wspaniałe narzędzie pracy biologów. Wystarczy wymienić Nagrody Nobla z dziedziny fizjologii i medycyny chociażby z kilku ostatnich lat (2013 - odkrycie mechanizmu regulacji transportu pęcherzykowego -badania na drożdżach piekarniczych; 2012 - odkrycie mechanizmu przeprogramowania komórek somatycznych w komórki pluripotencjalne - badania na żabie szponiastej i komórkach mysich; 2011- odkrycia dotyczące aktywacji odporności wrodzonej-badania na muszce owocowej), aby przekonać się o znaczeniu organizmów modelowych dla nauki.

Na zbliżającej się wielkimi krokami Nocy Biologów uczestnicy będą mogli zdobyć wiedzę na temat organizmów modelowych - czym zaskarbiły sobie popularność wśród badaczy? W jakich przełomowych odkryciach uczestniczyły, jakie zagadki pomogły rozwikłać? Uczestnicy będą mieli możliwość obserwacji niektórych organizmów modelowych wykorzystywanych w badaniach biologicznych.

Warsztaty „Top model w biologii molekularnej” odbędą się w Katedrze Zoologii w godz. 15.00-15.45 oraz 16.00-16.45 (sala 265). Zapraszają dr Anna Leska i dr Olga Jabłońska.

dr Anna Leska, 
Katedra Zoologii

niedziela, 22 grudnia 2013

Co w rynnie i na dachu piszczy – ptaki oczami artystki

 W czasie Nocy Biologów obejrzeć będzie można wystawę fotograficzną olsztyńskiej artystyki Elwiry Iwaszczyszyn pt. "Co w rynnie i na dachu piszczy – ptaki oczami artystki". Z okna swojej pracowni obserwowała ptaki, robiła zdjęcia i dopisywała komiksowe historie. Ponadto w formie pokazu multimedialnego obejrzeć będzie można jej niektóre prace inspirowane ptakami.




Elwira Iwaszczyszyn, Olsztynianka. Studiowała na Wydziale Architektury Wnętrz w Akademii Sztuk Pieknych w Gdańsku. Dyplom uzyskała w 1981 r. Uprawia rysunek, malarstwo, grafikę, projektowanie wnętrz i ogrodów, ostatnio pasjonuje się fotografią. Swoje prace eksponowała na licznych indywidualnych oraz zbiorowych wystawach w kraju i za granicą, m.in. we Francji, Hiszpanii, Niemczech.

O malarstwie Elwiry Iwaszczyszyn: spontaniczność, jasna paleta barw, dynamiczna kreska, upodobanie do szczegółu, niekonwencjonalne ujęcia perspektywy i zaprzeczające grawitacji historie to podstawowe elementy, którymi Elwira Iwaszczyszyn buduje swój nieokiełznany świat.

Autorka jest projektantką wnętrz i ogrodów, to nie pozostaje bez znaczenia dla jej malarstwa. Wyczucie przestrzeni i monumentalizmu architektury, w szczególności sakralnej, umiejętność nieco teatralnego, kulisowego budowania kompozycji oraz dbałość o "dekoracje", wywodzi się niewątpliwie z uprawianego zawodu.

Elwira Iwaszczyszyn zajmuje się też rysunkiem, projektowaniem graficznym i malarstwem ściennym. Stąd zapewne upodobanie do wyrazistego konturu i realistycznych form. To jednak formalna strona tego malarstwa. Od strony narracyjnej jest to jednak surrealny świat, będący radością, wytchnieniem i relaksem. To ucieczka przed zgiełkiem pędzącej cywilizacji, azyl, w którym możemy schronić się przed nadmiarem oczekiwań ze strony otaczającego nas świata. A najważniejsze, że patrząc na prace Iwaszczyszyn ma się pewność, że tworząc je, artystka doskonale się bawi, a to zaraźliwe.

"Od kilku lat przyglądam się z coraz większym zaciekawieniem moim fruwającym sąsiadom, którzy za naszym oknem...zmagają się z trudami codziennego życia (jak mówił w telewizji o nas, ludziach, pewien wrażliwy minister). I coraz częściej myślę, że ptaki to też ludzie, naprawdę! ...No dobrze, może nie ludzie, ale...ale ptaki zupełnie jak my podchodzą (podfruwają?) do spraw czy problemów stających im codziennie na życiowej drodze, naprawdę! Gdy to odkryłam, pomyślałam, że wiele z tych ptasich perypetii i przygód jest na pewno warte utrwalenia . Jak to zrobić? Najprościej będzie...chwycić za aparat fotograficzny i pstrykać, pstrykać, pstrykać…! Mówię Wam, miałam ogromną frajdę z tego pstrykania, bo nasi fruwający sąsiedzi potrafili nieraz bardzo cierpliwie i z wdziękiem pozować ! ...Nie tak dawno ktoś podpowiedział mi, żeby podzielić się swoimi obserwacjami z innymi, więc czynię to. I wiem, że wszystkie te ptaki, ptaszki i ptaszyska uśmiały by się, gdyby udało im się kiedyś ujrzeć tę Wystawę... Tytuł planowanej fotograficznej wystawy: Ptasie gadanie za moim oknem "




sobota, 21 grudnia 2013

Czy można sklonować dziadka?


W dziesiejszej Gazecie Olsztyńskiej (sobota, 21 grudnia) ukazał się obszerny wywiad z dziekanem - prof. Tadeuszem Kamińskim. Odpowiada m.in. na pytanie czy można sklonować dziadka i w jaki sposób biotechnologia może wyznaczać kierunek rozwoju regionu.

Jest także o Nocy Biologów i o tym, jaki to ma związek z klonowaniem dziadka.

Co pływa w olsztyńskich jeziorach?

(fot. Janusz Pająk)
Ukształtowanie powierzchni Polski jest znacznie urozmaicone. Na rzeźbę terenu miała wpływ przeszłość geologiczna oraz działalność wielu procesów endo- i egzogenicznych. Najbardziej jednak spektakularne, widoczne w mniejszym lub większym stopniu na terenie całej Polski piętno odcisnęły zlodowacenia plejstoceńskie. Epoka lodowcowa (zwana plejstocenem) rozpoczęła się około 2,5 mln lat temu. Jak wykazały badania, lądolód skandynawski nasunął się na obszar Polski cztery razy. Zasięgi lądolodów w poszczególnych zlodowaceniach były zróżnicowane. Ostatnie zlodowacenie (północnopolskie, bałtyckie) objęło obszary północnej Polski. Jego zasięg pokrywa się z południową granicą występowania jezior polodowcowych: północna Wielkopolska, Kujawy, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie.

Gatunki ryb występujące w wodach śródlądowych Polski rozsiedlone są najczęściej na całym kontynencie Europy, Ameryki Północnej i zachodniej części Azji. Ze względu na przeobrażenia, jakie zaszły na kontynencie Europy w epoce trzeciorzędu i czwartorzędu, związane między innymi ze zmianami klimatycznymi, możemy je zaliczyć do fauny: - przedlodowcowej, preglacjalnej, - arktycznej - przybyłej z południa po ustąpieniu lodowca jako „element pontyjski”.

Do fauny preglacjalnej należą ryby, które przebywały na naszych ziemiach i zostały wyparte w okresie plejstocenu przez lodowiec nasuwający się na południe i południowy wschód ku tzw. Morzu Sarmackiemu, obejmującemu Morze Czarne, Kaspijskie i Jezioro Aralskie. Ze względu na istniejące w okresie przedlodowcowym połączenie lodowe między północną Europą, a Ameryką Północną blisko spokrewnione gatunki, należące do ryb fauny preglacjalnej, spotkać można na obu kontynentach. Są to m.in. szczupak, ciernik, okoń i miętus oraz wiele gatunków ryb karpiowatych.

Fauną arktyczną określamy ryby, które zmieniły swój zasięg występowania i przeszły przesuwając się przed lodowcem z północy na południe. Zasięg ich występowania na kontynencie Europy i Ameryki Północnej nie przekracza granic, do których sięgał lodowiec. Są to takie ryby zimnolubne, jak sieja, sielawa i stynka. Fauna „elementu pontyjskiego” przybyła na nasze ziemie za cofającym się lodowcem wraz z powracającą z południa fauną preglacjalną, a zasięg jej występowania ogranicza się do zlewni rzek Morza Czarnego. Należą do niej m.in. kiełb długowąsy i głowacica. Część gatunków została przeniesiona sztucznie zarówno do zbiorników sztucznych, jak i naturalnych. Są to takie gatunki jak: karp, karaś srebrzysty, amur biały, tołpyga biała i pstra, czebaczek amurski, pstrąg tęczowy i źródlany, peluga, muławka, bass słoneczny i inne. Część z tych gatunków rozradza się w Polsce jedynie w warunkach kontrolowanych.

Olsztyn jest miastem, w którego granicach administracyjnych leży 11 jezior: Ukiel (Krzywe), Kortowskie, Trackie, Skanda, Redykajny, Długie, Sukiel, Żbik (Tyrsko, Gutkowskie), Starodworskie, Podkówka (Siginek) i Czarne. Ryby w nich występujące należą do 9 rzędów. Najliczniej reprezentowane są ryby karpiokształtne Cypriniformes, natomiast mniej licznie, często przez pojedyncze gatunki rzędy: łososiokształtnych Salmoniformes, okoniokształtnych Perciformes, ciernikokształtnych Gasterosteiformes, węgorzokształtnych Anguilliformes, sumokształtnych Siluriformes, szczupakokształtnych Esociformes, stynkokształtnych Osmeriformes i dorszokształtnych Gadiformes.

Ponieważ za oknem już zima, kilka słów o zimnolubnych mieszkańcach olsztyńskich jezior. Są to sielawa (Coregonus albula) i sieja (Coregonus lavaretus), przedstawiciele rzędu łososiokształtnych z rodziny Salmonidae. Rodzaj Coregonus (podrodzina Coregoninae) reprezentują liczne gatunki i formy lokalne. Najliczniej są reprezentowane w rzekach i jeziorach północnej Syberii. W obrębie rodzaju wyróżnia się szereg przystosowań ekologicznych, m.in. podejmowanie lub zaniechanie wędrówek (formy wędrowne i żyjące w jeziorach), różne sposoby odżywiania, różny czas i miejsce odbywania tarła. Są elementem fauny arktycznej, dlatego preferują jeziora głębokie, czyste, o twardym dnie. Są bardzo wrażliwe na zawartość tlenu w wodzie. Często przemieszczają się w jeziorach szukając miejsc najlepiej natlenionych. Pora tarła jest bardzo różna zależnie od typu wód, najczęściej jednak jest to okres od września do grudnia. Ciało mają smukłe, śledziowate, bocznie spłaszczone o stosunkowo małej głowie. Grzbiet jest ciemny - od brązowego przez ciemnoszary do niebieskawego, boki i brzuch srebrzyste, a płetwy zakończone ciemną krawędzią.

Dla obu gatunków charakterystyczna jest tzw. płetwa tłuszczowa. Ciało pokrywa stosunkowo duża łuska. Sielawa ma ostry pysk, a wąsko wycięty otwór gębowy sięga do przedniej krawędzi oka i jest skierowany skośnie ku górze. Szczęka dolna lekko wysunięta do przodu. U siei głowa jest mała, o spiczastym, często nawet wyciągniętym w kształcie nosa pysku. Wąsko wycięty otwór gębowy sięga do przedniej krawędzi oka; w zależności od rasy ma on położenie końcowe bądź dolne. Na pierwszym łuku skrzelowym 25-39 (najczęściej 30-34) długich, gęsto osadzonych wyrostków filtracyjnych. Sielawa należy do ryb ławicowych, odżywia się zooplanktonem (wioślarki, widłonogi i inne), odcedzanym z wody przez wyrostki filtracyjne, gęsto porywające łuki skrzelowe. Żeruje przez cały rok. W ciągu dnia przebywa w pelagialu na głębokości do 30 m, o zmierzchu żeruje bliżej powierzchni. Maksymalnie osiąga 45 cm długości, w Polsce obowiązuje wymiar ochronny 18 cm. Tarło sielawy odbywa się w okresie od listopada do grudnia. Optymalna temperatura wody jakiej potrzebuje do tarła to poniżej 6ºC.

Sielawa to jeden z największych przysmaków, który pływa w naszych jeziorach. Białe mięso sielawy jest smaczne i wysoko cenione. W sklepach można kupić sielawę świeżą, wędzoną i konserwowaną. Sieje odżywiają się głównie skorupiakami, przemieszczającymi się ku powierzchni wody larwami owadów i ich poczwarkami. Także wylęgiem ryb i ich ikrą. W płytkich jeziorach i rzekach zjadają również organizmy denne. Podobnie jak sielawa, sieja jest rybą żyjącą stadnie. W lecie, w ciągu dnia, na ogół przebywa w głębokich partiach jezior, w miejscach o zimnej wodzie. Nocą podchodzi pod powierzchnię i na płycizny. W odpowiednich warunkach rośnie szybko, osiągając po kilku latach wagę nawet 6 kg. Najczęściej jednak spotyka się sztuki o długości około 50 cm i wadze 1 kg. Forma wędrowna (np. w Bałtyku), wchodzi na tarło do zalewów i dolnego biegu rzek. Pora tarła, zależnie od typu wód, jest bardzo różna, najczęściej jednak trwa od września do grudnia. Również populacje zamieszkujące jeziora podejmować mogą wędrówki tarłowe do wpadających do nich rzek. Wymiar ochronny: 35 cm, 40 cm w Bałtyku.

W podręcznikach wyróżnia się trzy formy siei różniące się między innymi ilością wyrostków filtracyjnych, co wiąże się z różnym sposobem odżywiania: forma wędrowna, dorastająca do 8–10 kilogramów forma rzadkofiltrowa „miedwieńska” oraz sieja jeziorowa (gęstofiltrowa). Więcej informacji o rybach będzie można usłyszeć podczas Nocy Biologów na wykładzie „Jak ryba w wodzie”

dr Jolanta Szlachciak
Katedry Zoologii

piątek, 20 grudnia 2013

Mykotoksyny i mykotoksykozy


Celem wykładu pt. Mykotoksyny  i mykotoksykozy, prof. dr hab. Marii Dynowskiej jest przybliżenie problematyki związanej ze znaczeniem metabolitów wtórnych grzybów, szczególnie z ich udziałem w wywoływaniu schorzeń u człowieka i zwierząt.

Noc Biologów, 10 stycznia 2012, godz. 13.00-13.45.

Rośliny przyprawowe i zioła w życiu codziennym człowieka

Człowiek od czasów prehistorycznych stosuje w życiu codziennym rośliny ziołowe i przyprawowe jako źródło pokarmu, leków oraz specyfików o bardziej mistycznym działaniu. W dawnych czasach zażywanie ziołowych mikstur było ściśle związane z wiarą w ich nadprzyrodzone właściwości, a znachorzy posiadający wiedzę o nich wzbudzali ogólny respekt.

Już człowiek pierwotny znał i stosował niektóre przyprawy. Tysiące lat przed naszą erą rośliny przyprawowe i zioła lecznicze były uprawiane i stosowane przez Egipcjan, Greków, Chińczyków i Rzymian. Świadczą o tym między innymi znaleziska w egipskich sarkofagach, które dowodzą, że zioła były umieszczane w grobowcach zmarłych wraz z najcenniejszymi przedmiotami. Poza tym, egipskie papirusy z 1500 roku p.n.e opisują zioła lecznicze stosowane na różnego rodzaju choroby oraz 800 przepisów na potrawy z wykorzystaniem różnych przypraw. Z kolei zapisy klinowe sporządzane przez starożytne ludy Azji, zawierają nazwy wielu stosowanych wówczas przypraw. Babilończycy w 700 roku p.n.e. prowadzili już handel przyprawami i ziołami takimi jak szafran, fenkuł, tymianek, kminek, sezam, kardamon czy czosnek i cebula.

Największą wiedzę o ziołach w czasach starożytnych mieli jednak Grecy i Rzymianie. Tam też, powstały dzieła słynnych uczonych dotyczących stosowania tych roślin w medycynie i farmacji. Rzymianie w 25 roku p.n.e. powołali nawet specjalną armię do poszukiwania tańszych źródeł pozyskiwania przypraw.

Obecnie wiemy, że zapach olejków zawartych w roślinach przyprawowych i ziołach odgrywa istotną rolę w procesie nauki i zapamiętywania. Wywiera wpływ na odczucia i nastrój ludzi, potrafi podświadomie rozbudzić pewne wspomnienia z lat dzieciństwa, czy udanej wycieczki. Aromaty roślinne pobudzają i uspakajają, są stosowane w aromaterapii i jako afrodyzjaki. Dlatego w każdym ogrodzie powinny znaleźć się rośliny atrakcyjne pod względem zapachu, do których z całą pewnością można zakwalifikować rośliny przyprawowe.

W trakcie warsztatów zaprezentowane zostaną zioła i rośliny przyprawowe używane w codziennym życiu człowieka. Wskażemy Państwu możliwości zastosowania ich w gospodarstwie domowym, znaczenie kosmetyczne, farmaceutyczne oraz aromaterapeutyczne. Przyprawy towarzyszą nam podczas codziennego przygotowania potraw. Dodajemy je w celu poprawy smaku i zapachu naszych potraw. Czy wiemy, jakie przyprawy stosujemy i skąd one pochodzą? Podczas zajęć poznamy smaki i zapachy różnorodnych roślin przyprawowych tj. pieprzu, goździków, anyżu, kolendry, gorczycy, cynamonu, wanilii, ziela angielskiego, kminku, bazylii, mięty, melisy, kardamonu, czy też liści laurowych. Przeniesiemy się w miejsca ich uprawy i zobaczymy jak wyglądają w naturalnych warunkach. Dowiemy się ile tak naprawdę w pieprzu ziołowym jest pieprzu i jak wygląda najdroższa przyprawa na świecie. Spróbujemy ucierania ziół w moździerzu oraz zrobimy własne mieszanki przypraw, które można użyć w kuchni, kosmetyce lub aromaterapii.

Osoby prowadzące: dr hab. Joanna Majkowska-Gadomska, mgr inż. Anna Dziedzic, mgr inż. Artur Dobrowolski (e-mail: majkowska-gadomska@uwm.edu.pl)

Katedra Ogrodnictwa. Warsztaty odbędą się: 10.01.2014 r., w budynku Katedry Ogrodnictwa, ul. Prawocheńskiego 21 s. 5, godz. 14.30-15.15 i 17.45-18.30, liczba miejsc 15.

czwartek, 19 grudnia 2013

Uszyj skrzydełka motylom


Już dzisiaj chciałam zaprosić Państwa wraz z Pociechami (a tak naprawdę to dzieki z opiekunami) na całodzienne szycie motylków. Za oknem zimno, szaro i ponuro, dlatego rozjaśnijmy trochę naszą rzeczywistość.

Już od godz. 10.00 rano 10.01.2014 roku (w czasie Nocy Biologów) będę pomagała najmłodszym obywatelom Olsztyna stworzyć motylki. W pocie czoła, 24 godziny na dobę w pracowni Skarpeciaków (https://www.facebook.com/GrzesioweSkarpeciaki ), trwa produkcja skrzydełek. Są kolorowe i czarno-białe, w kropki, paski i łaciate, gładkie i włochate – jednym słowem - całkiem odlotowe. Na skrzydełkach będziemy naszywać guziki, wypychać je i zszywać.

Szycie jednego motylka zajmie nam około 1,5 godziny. Zapraszam o godzinie 10.00, 12.00, 14.00, 16.00, 18.00 i 20.00.
Na każde spotkanie warsztatowe zapraszam 30 dzieci – osoby chętne proszę o kontakt mailowy skarpeciaki@gmail.com – w temacie proszę napisać Akcja Motyl i godzinę przybycia.

Wszystkich zainteresowanych szyciem proszę o przybycie z uśmiechem na twarzy oraz (o ile Państwo posiadają w domu) z garstką guzików. Podczas szycia będzie możliwość zakupienia różnych wytworów matczynego szycia, których sprzedaż zasili subkonto Grzesia Gadomskiego w Fundacji Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”, zmagającego się od urodzenia m.in. z afazją (niepełnosprawność ruchowa narządów mowy) http://dzieciom.pl/podopieczni/6988

zapraszam już dziś
Małgorzata Gadomska
http://grzesiowy.blox.pl/html