Przyroda, biologia i kompetencje kluczowe

Ścieżka dydaktyczna nad rzeką Wałszą (fot. S. Czachorowski)

Zmiany społeczne i gospodarcze w Europie pod koniec XX wieku, rozwój Unii Europejskiej, zmiany struktury demograficznej, coraz bardziej skomplikowana ścieżka zawodowa, bezrobocie oraz ryzyko wykluczenia społecznego spowodowały wzrost zainteresowania przyszłością młodego pokolenia. Nasila się dążenie do sprecyzowania zakresu wiadomości, umiejętności, zdolności, postaw, które pozwolą obywatelom na czynne uczestnictwo w życiu społecznym. Kompetencje kluczowe są definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Owe kompetencje są niezbędne do rozwoju osobistego, samorealizacji, bycia aktywnym obywatelem i integracji społecznej. Młode pokolenie wyposażone w takie umiejętności bez trudu będzie umiało dostosować się do nieustannie zmieniającej się rzeczywistości.

Parlament Europejski stworzył europejskie ramy kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. Wyróżniono najważniejsze kompetencje, które uczniowie nabywają w całym cyklu edukacyjnym na różnych przedmiotach, które są niezbędne w życiu:

• umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy sposób, 
• umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, 
• umiejętność skutecznego komunikowania się w różnych sytuacjach, 
• umiejętność efektywnego współdziałania w zespole, 
• umiejętność sprawnego posługiwania się technologią informatyczną. 

Współczesna szkoła ma przed sobą niezwykle ważne zadania do zrealizowania. Nie tylko przekazuje treści zawarte w podstawie programowej, ale przede wszystkim ma umożliwić nabywanie kompetencji niezbędnych w dalszym etapie kształcenia i funkcjonowania w społeczeństwie.

Po zastanowieniu mogę powiedzieć, że przyroda i biologia to przedmioty, które doskonale stwarzają możliwości rozwijania całego zakresu kompetencji. Uczeń na lekcjach przyrody obserwuje różne zjawiska, wykonuje proste doświadczenia, stawia hipotezy, które później stara się weryfikować. Zdobytą wiedzę stosuje w życiu codziennym. Nauczyciel chcąc zainteresować ucznia i zachęcić go do pracy i poszukiwań, musi w procesie dydaktycznym odpowiednio dobierać metody, techniki pracy. Dla uatrakcyjnienia lekcji biologii nauczyciel może zastosować metody aktywne takie jak prezentacje multimedialne wykonywane przez uczniów. W dobie społeczeństwa informatycznego wykorzystanie komputerów, Internetu, programów komputerowych, tablic interaktywnych ułatwia zilustrowanie i zrozumienie procesów zachodzących w przyrodzie.

Ważną rolę w rozwijaniu kompetencji kluczowych odgrywa metoda projektu edukacyjnego. Metoda ta daje możliwość nabywania, ćwiczenia wielu umiejętności m.in: posługiwania się językiem ojczystym-formułowanie tematu, opracowywanie wniosków, przygotowanie prezentacji na forum klasy czy szkoły. Uczeń poszukuje materiałów, nabywa w ten sposób kompetencje informatyczne oraz posługiwanie się językiem obcym. Realizacja projektu to umiejętność organizacji pracy, planowania działań, współdziałania w zespole, selekcjonowania informacji, formułowania wniosków. Jest to proces twórczego myślenia i współpracy między nauczycielem doradcą, przewodnikiem a aktywnym i świadomym młodym człowiekiem.

Doskonałym sposobem pobudzania aktywności uczniów na etapie nauki w szkole podstawowej jest zakładanie kółek ekologicznych. Uczniowie chętnie podejmują działania zespołowo, obserwują procesy zachodzące w przyrodzie w czasie zajęć terenowych. Pod okiem nauczyciela poznają wiele tajników świata organicznego. Nabywają świadomości, że należy troszczyć się o własne zdrowie i dbać o środowisko przyrodnicze. Często podejmują pod kierunkiem nauczyciela działania z zakresu ekologii, w które angażują całe rodziny np. zbiórka zużytych baterii, czy akcja sprzątania świata.

Szeroki zakres umiejętności nabytych i rozwijanych na zajęciach przyrody i biologii umożliwia młodemu pokoleniu poznanie zjawisk zachodzących w przyrodzie i najbliższym otoczeniu. Przygotowuje go do sprawnego funkcjonowania we współczesnym świecie. Młody człowiek wyposażony w takie umiejętności nie boi się nowych zadań, ambitnie dąży do celu, szuka nowych rozwiązań i wykazuje się dużą kreatywnością. Takie umiejętności są niezwykle pożądane na dzisiejszym rynku pracy.

Anna Horoszko
Studia podyplomowe z biologii