Ogrody Zdrowia, etnobotanika i mazurskie zielniki Jerzego Helwinga

Poznamy Mazurskie zielniki Jerzego Helwinga – słynnego botanika żyjącego w XVII w Prusach. Helwing - urodził się Węgorzewie, był pastorem i całe swoje życie naukowe związał z badaniem flory mazurskiej. Oznaczył i sklasyfikował ponad 1200 roślin zebranych nad Węgorapą. Dziś mieszkańcy Mazur już nie pamiętają, że na ich ziemi pracował poprzednik Linneusza uznany za swego życia za najwybitniejszego znawcę i twórcę Muzeum Historii Żywej Prus.

Helwing opisując rośliny stosował nazewnictwo polskie oraz niemieckie a także nadawane przez mieszkańców - w ten sposób zapoczątkował badania etnobotaniczne w Prusach. Jednocześnie swoje zainteresowania umiejscowił w prehistorii tych ziem tworząc podwaliny pod regionalną archeologię o niebywałym znaczeniu dla całych Mazur. Zbiory Heliwnga znajdują się m.in. w Berlińskim Muzeum Królewskim w dziele historii Prus. Powstało dwutomowe dzieło LITHOGRAPHIA ANGERBURGICA, które jest swoistym opisem przyrodniczo - geograficznym ziemi węgoborskiej. W dziele tym autora znaczą część swoich zainteresowań przekazał w postaci rycin dotyczących bogactwa i piękna natury ziemi pruskiej. Na uwagę zasługuje fakt, iż znalazły się tam także opisy okazów geologicznych pochodzących z kolekcji Helwinga.

W XVII w. i XVIII wieku szczególnie modne były tzw. gabinety osobliwości. W ówczesnym świecie znane były gromadzone latami zbiory kolekcji przyrodniczych, do których należy zaliczyć kolekcję starożytności ówczesnego Muzeum Breynianum a także węgoborskie "Kurioza natury w gablotach" zebrane przez pastora Jerzego Helwinga . Szczególne były to zbiory tzw. naturaliów stanowiące pramuzea i nawet po upływie 300 lat należą do największych skarbów mazurskiej historii. Helwing za swego życia był uznany za znawcę pruskich starożytności, jego działalność dała początek badaniom archeologicznym na Mazurach. W jego zbiorach znajdował się biały bursztyn wielkości i barwy świeżej głowy kapusty a także wiele skamieniałości m.in. nasiona zbóż.

Ulubionym miejscem do pozyskiwania zbiorów były brzegi Półwyspu Kalskiego naprzeciwko wyspy Uplaty, zwanej Sztynorcką. Helwing odwiedzał ją szczególnie chętnie po zejściu lodów lub burzach szalejących na jeziorze Mamry- zwanym przez badacza Morzem Węgoborskim. Kontynuatorem pasji starożytnej Helwinga był jego wnuk, węgorzewski pastor Jakub Pisański. Zbiory przyrodnicze Helwinga podziwiał król Polski Stanisław Leszczyński, który dwukrotnie odwiedził badacza. Podczas pobytu w Węgoborgu nabywając kolekcję minerałów spędził kilka tygodni w towarzystwie Helwinga. Przez wieki nie było drugiego takiego botanika na terenie Prus,

Helwing należał do czołowych systematyków królestwa roślin - jeszcze przed Linneuszem. Stworzył tzw. " Żywą książkę ziół" HERBARIUM VIVUM. Do posiadaczy autorskich zielników Helwinga zaliczano Królewską Bibliotekę Augusta Mocnego w Dreźnie, Biblioteki w Petersburgu i Królewcu. Helwing był także twórcą pierwszego ogrodu botanicznego w Prusach, który założył w Stulicach (podwęgoborskich).

Zapraszam do wspólnej podróży w świat przeszłości i bogactwa badań wybitnego botanika zapraszam w Noc Biologów by wejść w krąg zielonej synergii i posłuchać o archeologii, historii i fascynacji naturą, by poznać osobliwą roślinę nazwaną imieniem wybitnego badacza i botanika z Prus - HELWINGIA JAPONICA

​Opracowano na podstawie materiałów udostępnionych przez Fundację D​ziedzictwo Nasze w Węgorzewie i wydawnictwo Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, które zaprezentuję w trakcie spotkania.

Zofia Wojciechowska