Czy rośliny potrzebują snu?

W czasie pokazu przygotowanego na Noc Biologów, dr Dariusz Michalczyk przedstawi proste doświadczenia, określające wpływ długości dnia na rozwój roślin oraz przejawy rytmów okołodobowych u roślin.

Na podstawie filmów poklatkowych, obserwacji mikroskopowych i prostych reakcji chemicznych poszukiwać będziemy odpowiedzi na pytanie czy rośliny nocą zapadają w jakiś sen i czy pozbawianie ich tego "odpoczynku" ma dla nich jakieś konsekwencje.

Pokaz zaplanowany w godzinach 18.30-19.30, zapisy pod adresem mailowym: darim@uwm.edu.pl
(fot T. Jagielska)

Metody preparowania materiałów zoologicznych

Na Noc Biologów Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska przygotowała m.in. pokaz metod preparowania materiałów zoologiczych, w szczególności owadów i ptaków.

Zbieranie i konserwowanie materiałów zoologicznych ma wielowiekowe tradycje. Dzięki gromadzeniu zbiorów zoologicznych możliwe było lepsze poznawanie otaczającej nas przyrody, chociażby poprzez porównywanie okazów pochodzących z różnych, często bardzo odległych od siebie stron świata. Zbiory takie umożliwiają też osobom niezajmującym się zawodowo zoologią poznawanie fauny żyjącej na różnych kontynentach bez potrzeby wyjeżdżania do innych krajów. Można oczywiście powiedzieć, że materiał ikonograficzny (np. zdjęcia, rysunki) może zastąpić okazy naturalne. Jest to jednak możliwe tylko w pewnym stopniu. Nie da się w ten sposób poczuć faktury powierzchni okazu, jego ciężaru czy zapachu. Obcowanie z okazami naturalnymi działa też na naszą wyobraźnię. Pozwala nam na oglądanie zwierząt własnymi oczyma bez żadnych pośredników.

Aby móc to zrobić trzeba okazy spreparować. Techniki preparowania często są bardzo żmudne i skomplikowane. Ich głównym zadaniem jest jednak zachowanie okazów w takim stanie aby jak najwierniej odtwarzały wygląd żywego zwierzęcia. Trzeba jednak pamiętać, że nie w każdym przypadku jest to możliwe. Czasami zatrzymujemy w kolekcjach tylko te elementy, które są trwałe, odporne na zniszczenie np. muszle mięczaków.

W muzeach zoologicznych najczęściej eksponowanymi okazami są spreparowane owady i ptaki. Wynika to zarówno z faktu, że są to zwierzęta bardzo licznie występujące na naszej planecie jak i z faktu, że interesuje się nimi największa liczba osób.

Na prowadzonych warsztatach można będzie zapoznać się z podstawowymi technikami preparowania owadów i ptaków, sposobami ich konserwowania, przechowywania i eksponowania, jak też z zasadami ochrony przed nadmierną eksploatacją.
(Liczba miejsc ograniczona, rezerwacja telefoniczna 89 523-43-08)

Krzysztof Lewandowski
(tekst i zdjęcie)

Grzybobranie w grudniu?

Okres grzybobrania kojarzy się wszystkim z jesienią. Mało kto wie, że na grzyby możemy wybrać się również zimą. W tym roku zima nam raczej niedopisuje i możemy jeszcze spotkać w lasach i parkach gatunki późnojesienne lub „zimowe”. Niektóre gatunki wytwarzają owocniki właśnie w niskich temperaturach. Owocniki te mogą rozwijać się w okresie bezśnieżnych, łagodnych zim. Do nich należy zimówka aksamitnotrzonowa, inaczej płomiennica zimowa (Flammulina velutipes) rosnąca na pniach drzew, głównie na wierzbach i topolach. Jest to gatunek jadalny. Zbieramy same kapelusze gdyż trzony są łykowate.
Na pniakach i uszkodzonych drzewach możemy spotkać również ułożone dachówkowato owocniki boczniaka ostrygowatego (Pleurotus ostreatus). Gatunek ten znajdujemy głównie jesienią ale przy dodatniej temperaturze możemy spotkać w grudniu. Boczniak jest doskonałym grzybem jadalnym. Kolejnym gatunkiem, którego owocniki możemy zbierać przez całą zimę jest ucho bzowe inaczej uszak bzowy (Auricularia auricula-judae). Galaretowate owocniki tego gatunku kształtem przypominają małżowinę uszną - stąd nazwa. Ucho bzowe można spotkać na pniach bzy czarnego (Sambucus nigra) lub klonu jesionolistnego (Acer negundo). Owocniki jadalne, szczególnie cenione w kuchni chińskiej.

Grzegorz Fiedorowicz (tekst i foto)

Orzechy znane i nieznane

Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody na Noc Biologów przygotowała m.in. pokaz-warsztaty pt. "Orzechy znane i nieznane". Dr hab. Hanna Ciecierska prof. UWM, dr Magda Kucewicz i mgr Joanna Ruszczyńska zaprezentują orzechy niekoniecznie w sensie botanicznych owoców. Będzie to pokaz z degustacją, a więc zgłębianie biologii wszystkimi zmysłami.

(fot. Piotr Dynowski)

Pierwsze oznaki wiosny tej zimy

Za oknem szaro i deszczowo, jedynie kalendarz przypomina mam, że mamy zimę. Warto jednak choć na chwilę wybrać się na spacer do lasu lub parku. Wprawnemu obserwatorowi uda się zauważyć pierwsze oznaki zbliżającej się wiosny. Tak, tak wiosny! Niestety brak mrozu oraz wysokie temperatury jak na grudzień spowodowały, że przyroda zaczyna znowu budzić się z bardzo krótkiego „zimowego” snu. Na wierzbach można zaobserwować pierwsze rozwijające się kotki. Nabrzmiewają pąki lilaka, jeszcze chwila i zakwitnie dereń jadalny, forsycja czy wawrzynek wilczełyko. Również wiosenne gatunki grzybów zaczynają wytwarzać swoje owocniki. Przykładem może być czarka austriacka (Sarcoscypha austriaca), które wytwarza owocniki na przedwiośniu.

W Olsztynie zazwyczaj te piękne, szkarłatnie zabarwione czarki można obserwować od początku marca do pierwszych dni maja. Kilka lat temu w Olsztynie obserwowano czarkę pod koniec stycznia. W tym roku pierwsze owocniki zostały znalezione 26 grudnia.

Grzegorz Fiedorowicz

Czy ryby zapadają w sen zimowy?

Hibernacja, inaczej sen zimowy (łac. hibernare – zimowanie) jest stanem braku aktywności i obniżenia metabolizmu u zwierząt, charakteryzującym się niższą temperaturą ciała, spowolnieniem tempa oddychania oraz przemiany materii. Pozwala zaoszczędzić energię, zwłaszcza, że zimą trudno jest zdobyć pożywienie. Wśród zwierząt można wyróżnić dwie grupy, które w zasadniczo różny sposób reagują na zmiany temperatury otoczenia. Są to zwierzęta zmiennocieplne, których temperatura ciała zmienia się wraz z temperaturą otoczenia i zwierzęta stałocieplne, które niezależnie od temperatury otoczenia potrafią utrzymać stałą temperaturę ciała. Do pierwszej grupy należą wszystkie bezkręgowce a z kręgowców ryby płazy i gady, natomiast drugą grupę stanowią ptaki i ssaki. Różnica między nimi polega na tym, że zwierzęta stałocieplne obniżają temperaturę ciała do pewnej granicy i na tym poziomie potrafią ją utrzymać pomimo wahań temperatury otoczenia, natomiast u zwierząt zmiennocieplnych, z uwagi na to, że zwierzęta te nie mają rozwiniętych ośrodków termoregulacyjnych w podwzgórzu, obniżenie temperatury ciała postępuje wraz z obniżaniem się temperatury otoczenia. W przypadku tych zwierząt często używa się terminu odrętwienie zimowe zamiast hibernacja.

W naszym klimacie kilkanaście gatunków zwierząt musi zapaść w sen lub odrętwienie, aby przetrwać nadchodzące mrozy. Kluczem do sukcesu - a więc obudzenia się w dobrej kondycji na wiosnę - jest zgromadzenie odpowiednio dużych zapasów. Wybór strategii zależy od tego, czy zwierzę zapada w sen głęboki, kilkumiesięczny, czy w przerywaną co jakiś czas drzemkę.
Zasadą jest, że ryby żyjące w wodach zimnych, np. górskich, w zimie tylko nieznacznie zmniejszają swoją aktywność, natomiast ryby jeziorne w okresie zimy słabiej żerują, a nawet przestają pobierać pokarm. Istotną cechą tego rodzaju zimowania zwierząt zmiennocieplnych jest niedopuszczenie do wykrystalizowania wody w organizmie. Okazało się, że w organizmie wielu zimujących zwierząt znajdują się specjalne białka, które zapobiegają zamarzaniu płynów ustrojowych. W efekcie tego zwierzęta te pomimo obniżenia się temperatury ich ciała poniżej 0°C nie zamarzają, a płyny ustrojowe bardzo powoli krążą. Należą tu m.in. ryby okoniokształtne wód antarktycznych z rodziny nototeniowatych (Nototheniidae).

Ryby na ogół lepiej znoszą wodę zimniejszą niż ciepłą. Większość europejskich gatunków ryb nie wytrzymuje temperatury wody powyżej 35ºC. Dla europejskich ryb łososiowatych najwłaściwsza jest temperatura utrzymująca się na poziomie około 15ºC, a dla karpiowatych – około 25ºC.
Lin (Tinca tinca) przy temperaturze wody 8ºC przestaje żerować, a w temperaturze 4ºC zagrzebuje się w mule dennym i zapada w odrętwienie. Niektóre gatunki, np. leszcz (Abramis brama) czy ukleja (Alburnus alburnus) zbierają się w głębszych partiach zbiornika i tak gromadnie spędzają zimę wykazując słabą aktywność. Ten stan odrętwienia w czasie zaniepokojenia mogą przerwać (amur, lin, karp, leszcz). Podczas gdy jedne gatunki w odrętwieniu przeczekują zimę, inne pozostają aktywne, np. okoń (Perca fluviatilis) czy sandacz (Stizostedion lucioperca), a niektóre przystępują do rozrodu. Okres tarła u pstrąga potokowego (Salmo trutta m. fario) przypada na jesień i początek zimy (wrzesień – styczeń). Miętus (Lota lota) – tajemnicza ryba drapieżna, wiodąca nocny tryb życia, odziedziczyła po swoich arktycznych przodkach dorszokształtnych (należy do rodziny dorszowatych – Gadidae), wyraźną skłonność przebywania w chłodnej wodzie. Intensywność jej przejawów życiowych osiąga maksimum wraz z nastaniem zimy. Miętus w tym czasie nie tylko bardzo intensywnie żeruje, lecz również rozmnaża się. Ma to miejsce właśnie w okresie pełnej zimy, gdyż odbywa on tarło od grudnia do marca. Aktywność miętusa spada wyraźnie wraz z początkiem lata, a zwłaszcza, niemal do minimum, w czasie ciepłych dni. Gdy temperatura wody przekroczy 25ºC, miętus zapada nawet w stan letargiczny, który można nazwać pewnego rodzaju snem letnim.

W Katedrze Zoologii w ramach tematu statutowego „Biologia, taksonomia i filogeneza zwierząt” prowadzone są m.in. badania na rybach, głównie karpiokształtnych Cypriniformes, z rodzin Cyprinidae i Cobitidae. Dotyczą one szerokich i różnorodnych zagadnień, takich jak: zmienność cech taksonomicznych w rozwoju ontogenetycznym, badanie cech cytotaksonomicznych metodami klasycznymi i molekularnymi, badania ultrastrukturalne gametogenezy ryb, analiza między- i wewnątrzgatunkowej zmienności DNA, jak również związane z taksonomią i biologią pasożytów ryb.

Jolanta Szlachciak

(fot. Janusz Pająk, Stanisław Czachorowski)

Czy ryby śpią? Przecież cały czas mają otwarte oczy!

Czy ryby śpią - przecież mają stale otwarte oczy? A czy wydają głosy - mówi się, że dzieci i ryby głosu nie mają? A może ryby wcale nie lubią pływać, a zamiast tego wolą skakać i latać w powietrzu? Odpowiedzi na te i inne pytania będzie można usłyszeć w trakcie wykładu pt. „Jak ryba w wodzie” podczas Olsztyńskiej Nocy Biologów (13 stycznia) w auli Centrum Biologii o godz. 18.00. Natomiast nieco wcześniej, podczas warsztatów będzie można poczuć się z rybami „za pan brat”.

Współczesne ryby to prawie 25 tys. gatunków. Wśród nich można spotkać zarówno prawdziwe olbrzymy, jak np. rekin wielorybi (oficjalne dane to prawie 13 m długości i masa sięgająca 14 ton) czy niektórzy przedstawiciele jesiotrów (ponad 4 m długości), a z drugiej strony miniaturki, do których należą niektórzy przedstawiciele ryb babkowatych, u których dorosłe samce osiągają zaledwie kilka milimetrów długości. Żyją w wodach słodkich, morskich i przyujściowych, w gorących źródłach i wodach arktycznych, w temperaturze poniżej zera stopni C. Niektóre pokonują tysiące kilometrów, aby dotrzeć do miejsca rozrodu. Niektóre gatunki tworzą liczne odmiany czy formy kolorystyczne. Jak wśród takiej ilości się nie pogubić, na jakie cechy zwrócić uwagę przy rozpoznawaniu gatunków, jak odróżnić popularne gatunki ryb z naszych wód, np. karpia od karasia czy pstrąga od łososia lub troci.

Na bezpośrednie spotkania z rybami, podczas których będzie można samemu spróbować rozpoznać niektóre gatunki ryb, zapraszamy do Katedry Zoologii, o godzinie 15.00 i 16.00 do sali 094. Wykład i warsztaty poprowadzi dr Jolanta Szlachciak.

(fot. J. Pająk)

Park Krajobrazowy „Wzniesienie Elbląskie” gościnnie w Noc Biologów

Wydział Biologii współpracuje z wieloma instytucjami. Niektóre będą obecne w czasie olsztyńskiej Nocy Biologów.

Park Krajobrazowy „Wzniesienie Elbląskie” utworzony został na mocy postanowień uchwały VI/51/85 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Elblągu z dnia 26 kwietnia Wojewódzkiej Rady Narodowej w Elblągu w 1985 roku. Trzy lata później system ten uzyskał formalnego, instytucjonalnego zarządcę. Był to mieszczący się w Elblągu Zarząd Parków Krajobrazowych „Mierzeja Wiślana” i „Wzniesienie Elbląskie”. Na skutek zainicjowanej w styczniu 1999 roku reformy podziału administracyjnego Polski jeden z parków – obejmujący wschodnią część Mierzei Wiślanej – znalazł się w województwie pomorskim. Pozostający w granicach województwa warmińsko – mazurskiego Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej (tak brzmi oficjalna, aktualnie obowiązująca nazwa tego obszaru) zajmuje powierzchnię 13.732 ha, a jego otulina – 22.948 ha.

Park wraz z otuliną znajduje się na terenie gmin: Tolkmicko, Milejewo, Frombork, Elbląg oraz miasta Elbląga. Otulina Parku weszła w całości w skład Obszarów Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej Wschód i Zachód. Lasy porastające obszar Parku stanowią około 50,3% powierzchni. Wody powierzchniowe - 1,1%, użytki rolne - 37,3%, tereny zabudowane i inne - 11,3%.

Pracownicy Parku od początku jego istnienia byli pomysłodawcami i uczestnikami wszystkich znaczących imprez przyrodniczo-turystycznych w regionie. Obecny skład osobowy nie spoczywa na laurach i inicjuje nowe projekty zgodne ze statutem Parku. Projekty te maja na celu poszerzenie oferty edukacyjnej Parku, jego promocję i co najważniejsze ochronę zasobów kulturowych, krajobrazowych i przyrodniczych. W ramach zadań edukacyjnych prowadzimy prelekcje dotyczące flory i fauny regionu, organizujemy również liczne konkursy przyrodnicze, a od dwóch lat prowadzimy edukacje entomologiczną, na potrzeby której zaadoptowaliśmy naszą salę edukacyjną. Dzięki dotacjom z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie ciągle wzbogacamy zajęcia o nowe elementy.

W bieżącym roku rozpoczęliśmy również realizacje międzynarodowego projektu „Lifescape”, którego podstawowym celem projektu jest wypracowanie na drodze współpracy międzynarodowej wzorców ochrony krajobrazu, służących realnemu wdrażaniu postanowień Europejskiej Konwencji Krajobrazowej. Głównym kierunkiem podejmowanych działań będzie zachowanie krajobrazów naturalnych i półnaturalnych, zapobieganie wprowadzaniu dysharmonii w krajobrazie, a także rewaloryzacja krajobrazów zdewastowanych. Realizację projektu przewiduje się na lata 2011 – 2013.

Serdecznie zapraszamy do zwiedzenia Parku, a także do współpracy przy realizacji wszelakich inicjatyw przyrodniczo-turystycznych.

Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
ul. Bohaterów Westerplatte 18
82-300 Elbląg
tel. 55- 611-45-90, mail: info@pkwe.pl

Biotechnologia jest szansą na rozwój gospodarczy Polski poprzez innowacje

O wzroście dospodarczym w dużym stopniu decydują innowacje. Wdrożenie linii produkcyjnych i fabryk w miejsce drobnych zakładów rzemieślniczych było ogromnym impulsem wzrostu gospodarczego na początku XX w. Technologie informatyczne nakręciły koniunkturę lat 90. XX w. i początku XXI w. Obecnie przeżywamy kryzys, gdyż wyczerpały swój potencjał dotychczasowe innowacje. Świat i gospodarka czekają na kolejne innowacje w gospodarce.

Wiele przesłanek wskazuje, że to właśnie biotechnologia przyniesie ożywczy impuls innowacyjny, a Polska i Polacy mają duże szanse za sensowne współtworzenie tych innnowacji, przenikających i do naszej gospodarki. Nie przypadkiem pośród kluczowych kompetencji XXI w . wymienia się biotechnologię. Szerzej o tych sygnałach można przeczytać na portalu Obserwatorfinansowy.pl.

"Przełom wieku XIX i XX był bardziej innowacyjny niż przełom wieku XX i XXI. Wspierać innowacyjność należy inaczej niż prostą filozofią „im więcej pieniędzy na to damy, tym lepiej”, a Polska ma szansę na swojego Steve’a Jobsa, ale raczej nie w branży internetowej [lecz w biotechnologii uzup. S.Cz.] – przekonuje Alex Tabarrok, profesor George Mason University.

Obserwator Finansowy: Profesorze, sądzi Pan, że w Polsce może pojawić się innowacyjny przedsiębiorca na miarę Steve’a Jobsa?

Alex Tabarrok: Dlaczego nie? Komunizm upadł u was 20 lat temu, macie wolność, jesteście wykształceni, potraficie myśleć nieschematycznie…
Pańskie myślenie jest bardzo tradycyjne. Proszę szukać innowatorów w branży biotechnologicznej, zwłaszcza w dziedzinie biologii syntetycznej. Ta branża obecnie przeżywa swój rozkwit na całym świecie, ponieważ koszty eksperymentów spadają bardzo szybko. Firma zajmująca się biologią syntetyczną może być założona w garażu, jak Apple, czy HP."

Czytaj cały wywiad

Ciekawy jest także i ten artykuł, wskazujący na dużą rolę obecnych studentów:

"Postawiliśmy na studentów, bo niebardzo wierzymy w kadrę naukową. Najwyżej 5 proc. krajowych naukowców interesuje się możliwością skomercjalizowania wyników swoich badań. Firmy powstają i biotechnologia się rozwija, ale pomysły nie wychodzą od ludzi świata nauki lecz biznesu. To oni odgrywają wiodącą rolę, także w finansowaniu projektów. Nie wierzę w granty unijne – mówi Tadeusz Pietrucha, szef Biotech Consulting. " (czytaj cały tekst)

St. Czachorowski

Pokaz kolekcji i hodowli chrząszczy

W czasie Nocy Biologów, mgr Bartłomiej Bujnik, absolwent Wydziału Biologii, a obecnie pracownik Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej, zaprezentuje kolekcję chrząszczy (Coleoptera) i hodowle owadów (hall Collegium Biologiae, 12.00-20.00). Będzie opowiadał o wyprawach entomologicznych, o ciekawostkach z życia chrząszczy i... entomologów.

Bartłomiej Bujnik – wieczny optymista, starszy specjalista ds. ochrony przyrody w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej.

Ku zdziwieniu wielu osób ukończył Wydziału Biologii (2004 r.), z problemami lecz bez opóźnień :). Od pierwszego roku czynnie zaangażowany w życie studenckie Wydziału, pod koniec pierwszego roku objął funkcję starosty roku, którą piastował do końca studiów. Zasiadał w Radzie Wydziałowej i Uczelnianej Samorządu Studenckiego. Gdy jeszcze był chudy aktywnie zaangażowany w uczelniane życie sportowe (współpraca w Akademickim Związkiem Sportowym i Studium Wychowania Fizycznego i Sportu), przez dwa ostatnie lata studiów koordynator wszystkich studenckich imprez sportowych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim.

Na trzecim roku studiów został skażony myślą owadzią i trwa w niej do dziś. W zarażeniu palce maczali Andrzej Jadwiszczak, dr Karol Komosiński i mgr Krzysztof Lewandowski. Dzięki nim pasja rozkwitła, a obecnie pomimo przeprowadzki do Elbląga, jest kultywowana i co jakiś czas wracając do prawie rodzinnego miasta dochodzi do spotkań na szczycie. W Elblągu po tułaczce po zawodach wszelakich (bo przecież „biolog” żadnej pracy się nie boi) w marcu 2008 roku został przyjęty do pracy w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej... jeszcze wtedy Pani Dyrektor Alicja Nowak nie wiedziała cóż wraz z tym osobnikiem płci męskiej przyjęła na stan...
A cóż mogła przyjąć innego niż robactwo wszelakie? No i tak się stało... obecnie w siedzibie funkcjonuje hodowla chrząszczy żukowatych (krajowych i egzotycznych) oraz hodowla chrząszczy ksylofagicznych wszystko działające przy Parkowym Centrum Edukacji Ekologicznej.

Od 2003 roku kiedy to obrał na obiekt swych zainteresowań chrząszcze kózkowate, aktywnie penetruje kraj i jego okolice (dalsze i bliższe) w poszukiwaniu ciekawych i rzadkich gatunków. A dzięki hodowli zgłębia ich biologię.

Jednakże ów Bartłomiej nie realizuje się tylko na niwie robalowej... od siedmiu lat jest mężem (może nie najlepszy ale jednak) tej samej kobiet :), z którą to ma małą córcię, która już zdradza zapędy entomologiczne (wyrywa motylki z książek). Kierując się maksymą „Dzień bez owada, dniem straconym...” nie zapomina o konieczności kontaktów werbalnych z innymi przedstawicielami ludzkiego gatunku. Prowadzi liczne pogadanki ekologiczne w szkołach podstawowych nr 6, 18 oraz w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 2 w Elblągu.

Na spotkanie Noc Biologów 13.01.2012 r. planuje zabrać wycinek kolekcji owadziej (żywej i martwej), oraz całą głowę anegdot i opowiastek.

Plakat na noc biologów z programem (2012)

Oddaliśmy do drukarni i się drukuje. Niebawem będzie co rozwieszać i wysyłać do szkół. Plakat w pliku pdf można już pobrać ze strony głównej Nocy Biologów. Projekt plakatu wykonała dr Krystyna Kuszewska.

Muzeum zoologiczne im. Prof. Janiny Wengris

W czasie olsztyńskiej Nocy Biologów w zupełnie niecodzienny sposób i z fachowym przewodnikiem obejrzeć będzie można niezwykłe zbiory Muzeum Zoologicznego im. Prof. J. Wengris. Są tam gatunki, które w Polsce już wyginęły, np. drop, oraz wiele takich, które są niezwykle rzadkie i trudne do zobaczenia w naturze. Zbiory zoologiczne obejmują ponad 2,5 tysiąca eksponatów pochodzących z Polski i z całego świata. Zgromadzono tu wiele spreparowanych okazów ryb (m.in. z jeziora Bajkał), płazów, gadów, ptaków, ssaków (m.in. kret albinos) i owadów (w tym ponad 700 motyli) oraz skamieniałości. W zbiorach znajduje się też kolekcja skamielin zebranych przez Jana Wengrisa (ojca prof. J. Wengris) na początku XX w. Kolekcja systematycznie powiększa się dzięki badaniom terenowych pracowników Wydziału Biologii oraz dzięki wymianie z innymi ośrodkami naukowymi i darowiznom prywatnych kolekcjonerów.

Prof. Janina Wengris przybyła w 1950 roku do Olsztyna wraz z gronem naukowców Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego i zorganizowała Katedrę Zoologii oraz zapoczątkowała tworzenie muzeum zoologicznego. Z Cieszyna przybyły eksponaty zgromadzone w okresie przedwojennym przez prof. dr. Kazimierza Sima. Prof. Janina Wengris opiekowała się muzeum do 1977 roku. Zmarła w 1978 roku. Od 1983 roku muzeum nosi imię prof. Janiny Wengris.

(fot. S.Czachorowski)

Jak zwierzęta i rośliny spędzają zimę?

Jak zwierzęta i rośliny spędzają zimę? Czy nocą wszyscy śpią? Co dzieje się w laboratoriach biologów? Naukowcy czekają na ciekawych wszystkiego 13 stycznia 2012 w 15 ośrodkach naukowych na terenie całego kraju! Spędź z nami ogólnopolską Noc Biologów... i dowiedz się więcej o życiu zimą oraz życiu w nocy.

Gimnazjum w laboratorium, czyli podglądanie roślin in vitro

W dniu 15 grudnia 2011 r. laboratorium Katedry Fizjologii i Biotechnologii Roślin (Wydział Biologii UWM) odwiedzili uczniowie Gimnazjum nr 12 z Olsztyna. Z mgr Teresą Jagielską zwiedzili pracownię kultur in vitro i pokoje hodowlane z roślinami. Wystawa tych roślin między innymi będzie miała miejsce w Centrum Biologii na I piętrze w czasie Nocy Biologów w dniu 13 stycznia 2012 r.

Studenckie Naukowe Koło Biologii Komórki w składzie: Beata Urban, Marcin Martyniak, Milena Szymczak przedstawiło młodzieży działanie mikroskopów świetlnego, fluorescencyjnego i elektronowego, skaningowego. Uczniowie obejrzeli pod mikroskopem preparaty z tkanek roślinnych i zwierzęcych.

Różne techniki mikroskopowe zostaną również zaprezentowane przez nas w czasie Nocy Biologów (13 stycznia 2012).

(fot. T. Jagielska)

Katedra Anatomii Porównawczej - oferta na Noc Biologów

Katedra Anatomii Porównawczej (Wydział Biologii UWM w Olsztynie) na codzień prowdzi następujące badania naukowe:
• badania histogenetyczne obejmujące procesy różnicowania i dojrzewania neuronów oraz rozwoju jąder nerwowych i ich wzajemnej organizacji topograficzno-przestrzennej,
• neuroplastyczność histochemiczna (neuroprzekaźniki i neuromodulatory) komórek nerwowych w procesie rozwoju i starzenia się układu nerwowego ze szczególnym uwzględnieniem struktur związanych z procesami pamięci,
• zróżnicowani płciowe różnych ośrodków nerwowych mózgowia ssaków na poziomie morfologicznym i neurochemicznym (neuroprzekaźniki i neuromodulatory),
• tendencje ewolucyjne i zmienność adaptacyjna struktur mózgowia ssaków łożyskowych w wybranym szeregu filogenetycznym (owadożerne, gryzonie, zajęczaki, drapieżne, parzystokopytne) w świetle badań morfometrycznych i anatomoporównawczych z wykorzystaniem technik komputerowych (rekonstrukcje trójwymiarowe).

Natomiast w czasiej olsztyńskiej Nocy Biologów pracownicy Katedry zapraszają na: wykład pt. "Płeć mózgu", zajęcia laboratoryjne: "W pracowni histologa", "Świecące komórki mózgu", "Chore tkanki i narządy pod mikroskopem", oraz umożliwiają zwiedzenie laboratorium naukowego.

Będzie można usłyszeć, co się w styczniową noc będzie działo

Kolejna stacja radiowa objęła patronatem medialnym olsztyńską Noc Biologów. Radio UWM FM mocno będzie nas wspierać i opowiadać dźwiękiem o tym, co się w biologicznych laboratoriach dzieje. I będzie nam towarzyszyć w trakcie Nocy Biologów z relacjami na żywo. Wywiady, reportaże, relacje i wspólne eksperymentowanie z nowymi formami przekazu.

(i nowymi technologiami w tradycyjnej sali wykładowej).

Będzie więc można usłyszeć, co się w styczniową noc będzie działo. Przy muzyce o życiu (bios - znaczy życie). W piątek trzynastego to nawet naukowcy ludzkim głosem przemawiają (zrozumiale dla nie-specjalistów i nie-studentów biologii czy biotechnologii).

S.C.

15 kotów zamiauczy w styczniu. I to w całej Polsce.

Czyżby to jakiś dziwaczny pomysł szalonych naukowców? Trochę tak. Bo chodzi o biologów i biotechnologów, chodzi o eksperyment, ale nie całkiem o koty chodzi. Mowa o inicjatywnie 15 wydziałów uniwersyteckich i ogrodów botanicznych z całej Polski, które przygotowały zupełnie nowy piknik naukowy. Odbędzie się on 13 stycznia 2012 r. pod nazwą Noc Biologów. Właśnie została uruchomiona ogólnopolska strona tego projektu: http://www.nocbiologow.edu.pl/.

W logo Nocy Biologów znalazł sie m.in. kot, zwierzę znane z nocnej aktywnosci. Natomiast na mapce z oznaczeniem ośrodków organizujacych ten piknik naukowy umieszczone zostały ikonki kota, po najechaniu myszką na konkretną lokalizację Nocy Biologów ikona kota zmienia się, wskazując na... to, że kot daje głos.

Wydawać by się mogło, że koty ze swoim nocnym miauczeniem aktywne są tylko w marcu. Jednak za sprawą procesów ewolucyjnych, zachodzących w miastach (synurbizacja) wydłuża się okres rozrodczy wielu gatunków. O tym m.in. będzie można dowiedzieć się także i na olsztyńskiej Nocy Naukowców.

A o jaki eksperyment chodzi wydzialom nauk biologicznych polskich uniwersytetów? Szukamy nowych form kształcenia ustawicznego i pozaformalnego. Postęp wiedzy w zakresie biologii jest tak szybki, że wiedza szkolna błyskawicznie się dezaktualizuje. Aby rozumieć otaczający nas świat i zachodzące zjawiska, trzeba ciągłego uaktualniania wiedzy, w tym w zakresie nauk biologicznych. Wydział Biologii udostępni swoje laboratoria tego dnia w godzinach 11.00-22.00 (godziny mają ułatwić udział szkół jak i osób indywidualnych, po pracy). Można będzie posłuchać wykładów, uczestniczyć w eksperymentach i zapytać naukowców o wszystko, co dotyczny współczesnej biologii.

S.Cz.

Świecące komórki mózgu

Czy neurony świecą? Co zrobić, aby neurony zaczęły świecić? Na te pytania można będzie uzyskać odpowiedź na kolejnej propozycji Katedry Anatomii Porównawczej na Noc Biologów. Na zajęciach warsztatowych, poprowadzonych przez dr Krystynę Bogus-Nowakowską, dr. Macieja Równiaka, uczestnicy będą mogli poznać jedną z technik stosowanych we współczesnych badaniach naukowych - technikę immunofluorescencji. Technika ta, wykorzystując przeciwciała i zjawisko fluorescencji pozwala uwidocznić różne substancje wewnątrz komórki. Dzięki temu możemy np. poznać substancje, za pomocą których porozumiewają się komórki nerwowe.

W pracowni immunohistochemicznej zostaną omówione czynności związane z procedurą techniki immunofluorescencyjnej. Następnie uczestnicy zapoznają się z budową i obsługą mikroskopu epifluorescencyjnego Olympus BX51 oraz będą prowadzić obserwację preparatów z mózgowi ssaków, wybarwionych przy użyciu różnogatunkowych przeciwciał pierwotnych i wtórnych sprzężonych z fluorochromami: FITC (izotiocjanian fluoresceiny) i CY3 (indokarbocjanina), pod kątem zawartości różnych substancji biologicznych w komórkach nerwowych.

Miejsce Katedra Anatomii Porównawczej (Pl. Łódzki 3), sala: 334 (III piętro). Zajęcia w grupach do 8 osób zaplanowane w godzinach: 16.00-17.00, 17.00-18.00, 18.00-19.00, 19.00-20.00. Rezerwacja : tel 89 523-43-01, e-mail: m.domagalska@uwm.edu.pl

(fot. Janusz Pająk)

Warsztat badawczy biologa XXI wieku

Tylko w czasie Nocy Biologów będzie okazja zwiedzić jedno z najnowocześniejszych w Europie laboratoriów biologicznych i biotechnologicznych: Laboratorium Diagnostyki Molekularnej. Prowadzone są tu różnorodne badania nie tylko przez pracowników Wydziału Biologii UWM w Olsztynie, ale także naukowców z innych wydziałów i innych ośrodków naukowych nie tylko Polski.

Po warsztacie badawczym biologa XXI wieku opowiadac i oprowadzać bedą: dr hab. Renata Ciereszko prof. UWM, dr Anna Nynca, dr Grzegorz Fiedorowicz, mgr Marek Piłat.

Uczestnicy będą mogli obejrzeć nowoczesny sprzęt badawczy wykorzystywany przez współczesnych biologów do poznawania tajników przyrody. Między innymi zobaczą co się kryje się wewnątrz komórki (mikroskopia fluorescencyjna i elektronowa), będą podziwiać piękno roślin i grzybów (mikroskopia stereoskopowa) oraz komórek zwierzęcych (mikroskopia świetlna) z bardzo bliska; własnoręcznie przygotują mikrometrowej grubości skrawki zamrożonej tkanki (kriostat) i wytną kilka komórek z preparatu tkankowego za pomocą lasera (mikrodysekcja laserowa); będą mogli również przekonać się czy lód może być suchy a azot mokry. Laboratorium Diagnostyki Molekularnej ul. Prawocheńskiego 5.

Godziny: 16.00-17.00 , 17.00-18.00, 18.00-19.00, grupy do 10 osób, konieczna wczesniejsza rezerwacja 6.01.2012 - grzegorz.fiedorowicz@uwm.edu.pl

(fot. S.Czachorowski)

Owady małe i duże

Owady małe i duże to tytuł pokazu, zaproponowanego przez dr. Karola Komosińskiego z Katedry Zoologii na olsztyńską Noc Biologów (13 stycznia 2012).

Pokaz różnorodności i przystosowań owadów adresowany jest do odbiorcy od 5 roku życia (dla szkoł i wycieczek rozdzinnych). Prezentacja chrząszczy i motyli krajowych i egzotycznych. Demonstracja różnorodności barw i kształtów owadów oraz przystosowań do zajmowanych przez nie specyficznych środowisk, w tym przykłady mimikry i mimetyzmu.
Miejsce: Katedra Zoologii, UWM, ul. Oczapowskiego 5, sala 094 , godz. 13:00-14:30, 17:00-18:30. Rezerwacja tel. 89 523-32-61 .

(fot. K. Kulesza i S. Czachorowski)

Czy wiesz czym różni się cis od jodły i sosny?

Czy wiesz czym różni się cis od jodły i sosny? Można będzie się tego dowiedzieć w czasie olsztyńskiej Nocy Biologów, podczas warsztatów pt. "Jak odróżnić jodlę od świerka, jakie iglaki u nas rosną?", przygotowanych przez dr. Krystynę Kuszewską i mgr. Przemysława Kołodzieja (Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody), w godzina 11.00-14.00.

Przyjdź i zobacz jakie igły i szyszki mają żywotniki, jałowce i cyprysiki. Poznaj niezwykle ciekawą grupę drzew iglastych budujących nasze lasy, ozdabiających parki i ogrody. Pokażemy jak je rozpoznawać i nazywać, podpowiemy, które posadzić w ogrodzie. Zapewnimy możliwość obejrzenia gałązek i szyszek wielu iglastych gatunków. Dociekliwym opowiemy co igła sosny ma w środku, dlaczego modrzew wygląda zimą inaczej niż świerk, a także kiedy i jak kwitną.

W zdrowym ciele mądry duch

W zdrowy ciele zdrowy duch... a dodatkowo lepiej się myśli, jelsi się jest aktywnym ruchowo. Włąśnie zakończyły się I mistrzostwa Wydziału Biologii. Pierwsze miejsce w rozgrywkach zajęła drużyna bioinfo w składzie :

Jan Paweł Jastrzębski
Łukasz Paukszto
Jacek Kieżun
Witek Żakowski
Paweł Goławski
Paweł Podliński
Kamil Szandar

Drugie miejsce zdobyli Chłopcy z ferajny

Kamil Myszczyński
Krzysztof Czapracki
Piotr Czyczel
Karol Szeszko
Gabriel Pomianowski
Marek Adamowski
Łukasz Grzymała
Ogiński Paweł

Zaś na trzecim miejscu na podium stanęły Żuczki w składzie:

Jakub Idźkowski
Mateusz Florczuk
Adrian Duba
Tomasz Ślężak
Konrad Nosarzewski
Mateusz Pikuliński
Kalkowski Łukasz

Królem strzelców z dorobkiem 17 bramek został Marek Adamowski.

Zobacz zdjęcia z uroczystości.

Pracownia i laboratorium naukowca... od kuchni

Do pracowni naukowca wstęp mają tylko nieliczne osoby - on samy i jego naukowi goście, czasem studenci i doktoranci wykonujący prace badawcze. A czy przeciętny czowiek może zajrzeć do pracowni naukowca-biologa i zobaczyć jak wygląda nauka "od kuchni", ta nieoficjalna, w trakcie powstawania? Czy można zobaczyć naukowca przy pracy? Tak, ale tylko przy wyjątkowych okazjach. Na przykład w trakcie Nocy Biologów (zobacz więcej szczegółów o Nocy Biologów 13 stycznia 2012).

Skąd ten twórczy bałagan i co robią na biurku te przedziwne opakowania po margarynie, śledzikach, co robią te najprzeróżniejsze fiolki i butelki? A najważniejsze co w nich jest, skąd się wzięły i do jakich badań posłużą? Powyższe zdjęcie pochodzi z pracowni entomologa, a w opakowaniach na stole znajdują się próbki owadów z różnych miejsc Polski i świata. Są w trakcie opracowywania - stąd ten twórczy i pozorny bałagan. Co to za owady i skąd podzą? O tym można będzie się samemu dowiedzieć w czasie olsztyńskiej Nocy Biologów.

A niżej zupełnie inna pracownia, gdzie akurat zastaliśmy prace nad nicieniami...

... oraz w innej pracowni studentów w trakcie ich pracy naukowej przy mikroskopach. Co to za dziwne mikroskopy z podłączonymi komputerami i co na nich się ogląda? Tego również można będzie się dowiedzieć w czasie Nocy Biologów.

Katedra Zoologii - bo tam zostały zrobione powyższe zdjęcia, 13 stycznia, w ramach "otwartych labaoratoriów" umożliwi zaglądnięcie do różnych specjalistycznych pracowni:

• Pracownia Histologiczna wyposażona jest w aparaturę (mikrotom rotacyjny, zestaw do barwienia preparatów histologicznych), umożliwiającą kompleksowe przygotowanie preparatów mikroskopowych z tkanek i narządów zwierząt oraz wykonanie różnych barwień histologicznych; standardowo wykonywane są preparaty z gonad (ryby, mięczaki, skorupiaki), przekroje poprzeczne i podłużne (np. pierścienice, nicienie) i inne (np. aparaty gębowe, skrzydła i odnóża owadów).
• Pracownia Systematyki Molekularnej oraz Pracownia Cytogenetyczna umożliwiają badanie zmienności cech zwierząt na poziomie gatunku, populacji, osobnika, chromosomów i DNA. Pracownie są wyposażone w inkubator i komorę z laminarnym przepływem powietrza służące do prowadzenia hodowli komórkowych, z których uzyskiwany jest materiał chromosomowy. Natomiast analiza DNA organizmów zwierzęcych prowadzona jest w oparciu o aparat do amplifikacji kwasów nukleinowych, zestaw do rozdziału fragmentów DNA w polu elektrycznym oraz system do wizualizacji żeli elektroforetycznych. .
• Pracownie Mikroskopii Świetlnej i Fluorescencyjnej są wyposażone w stanowiska do badań mikroskopowych cech taksonomicznych zwierząt. Wyposażenie pracowni stanowią mikroskopy świetlne i fluorescencyjne wyposażone w specjalistyczne programy do analiz cytogenetycznych z zakresu metod klasycznych jak i molekularnych. .
• Pracownia Entomologiczna, w której prowadzone są badania entomofauny (zwłaszcza chrząszczy Coleoptera) terenów chronionych, przyrodniczo cennych oraz zmienionych przez człowieka; w pracowni znajduje się bogaty zbiór chrząszczy krajowych, w tym wiele bardzo rzadkich gatunków saproksylicznych i nekrofilnych.
• Pracownia Parazytologiczna wyposażona jest w mikroskopy i binokulary niezbędne do prowadzenia badań parazytologicznych środowiska (badania placów zabaw i terenów rekreacyjnych) oraz sprzęt umożliwiający prowadzenie hodowli pasożytów wewnętrznych w warunkach in vitro (komora laminarna) (larw i osobników dorosłych) oraz badań dotyczących biologii rozwoju pasożytniczych nicieni (Nematoda).
• Pracownia Osteologiczna zajmuje się badaniem zmienności morfologicznych cech taksonomicznych w rozwoju ontogenetycznym krajowych gatunków ryb doskonałokostnych Teleostei, m.in. elementów szkieletu wewnętrznego (m.in. kości czaszki, kręgosłupa, szkieletu płetw). Wykorzystuje się do tego metodę podwójnego barwienia kości i chrząstki przy zastosowaniu błękitu alcjanowego i alizaryny.

Ponadto, w Katedrze Zoologii znajduje się Muzeum Zoologiczne im. Prof. Janiny Wengris, w którym zgromadzono około 2 500 cennych okazów zwierząt, zarówno bezkręgowców jak i zwierząt kręgowych. Zbiory muzealne były gromadzone podczas prowadzonych badań, obozów studenckich kół naukowych, wymiany z różnymi ośrodkami naukowymi i zagranicznymi.

J.S/S.C.

Biotechnologia molekularna dla zdrowia

Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprasza do udziału w warsztatach organizowanych w ramach projektu „Biotechnologia Molekularna dla Zdrowia”. Warsztaty mają na celu przedstawienie nowych możliwości badawczych, jakie stworzyła realizacja projektu „Biotechnologia molekularna dla zdrowia”. W trakcie spotkania przedstawione zostaną pracownie powstałe na Wydziale oraz możliwości zakupionej aparatury - najwyższej klasy urządzeń, które pozwalają na opracowywanie nowych narzędzi do poznawania molekularnych mechanizmów rozwoju wybranych chorób oraz ich prewencji, diagnostyki i terapii. Ze względu na zakres tematyczny projektu oraz charakter powstałych pracowni warsztaty będą interesujące dla badaczy różnych specjalności: biotechnologii medycznej, biotechnologii roślin, biotechnologii farmaceutycznej, osób zajmujących się nie tylko chorobami ludzi, ale także zwierząt i roślin.

Zachęcamy o zapoznania się z aktualnym stanem realizacji projektu na stronie http://www.uj.edu.pl/web/bmz oraz do lektury biuletynu wydziałowego „Triplet”, dostępnego także na tej stronie. Warsztaty odbędą się 21-22 lutego 2012 r. na terenie Wydziału BBiB UJ przy ul. Gronostajowej 7. Pierwszego dnia konferencji uczestnicy będą mieli możliwość wysłuchania wykładów, które przedstawią pracownicy Wydziału zaangażowani w realizację projektu oraz inni zaproszeni specjaliści, natomiast drugiego dnia odbędą się zajęcia praktyczne.

Osoby zainteresowane prosimy o śledzenie informacji na stronie projektu a zarazem o zgłoszenie chęci swojego uczestnictwa na adres: magda.jagla@uj.edu.pl. Prosimy o podanie: imienia i nazwiska, tytułu/stopnia, adresu e-mail, telefonu kontaktowego, nazwy i adresu instytucji. W razie pytań prosimy o kontakt mailowy lub telefoniczny (12 664 61 36, 519 347 622). Udział w warsztatach jest bezpłatny, natomiast organizatorzy nie pokrywają kosztów dojazdu ani zakwaterowania. Liczba uczestników ograniczona!

Serdecznie zapraszam
Prof. dr hab. Józef Dulak
Kierownik projektu

II Kopernikańskie Sympozjum czyli coś dla młodych naukowców-przyrodników

W dniach 9-1 marca 2012 r. w Toruniu odbędzie się druga ogólnopolska edycja Kopernikańskiego Sympozjum Studentów Nauk Przyrodniczych. Głównym celem spotkania ma być wymiana pomysłów i doświadczeń między młodymi członkami społeczności akademickiej.

Poza dyskusjami, podczas konferencji odbędą się także wykłady zaproszonych gości, wystąpienia studentów oraz sesje posterowe. Prezentacje na II KSSNP zostaną podzielne na trzy bloki tematyczne: biologiczno-biotechnologiczny, geograficzno-ekologiczny i chemiczno-fizyczno-astronomiczny. Młodzi naukowcy z całej Polski już teraz mogą przekazywać swoje zgłoszenia i abstrakty wystąpień. Termin ich nadsyłania mija 15 stycznia 2012 roku.

Organizatorami wydarzenia są koła naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Dla wszystkich uczestników przewidziane są certyfikaty potwierdzające udział w sympozjum oraz materiały konferencyjne. Ponadto, w konkursie zostaną również wyłonieni autorzy najlepszych wystąpień i plakatów, dla których przygotowano atrakcyjne nagrody. Szczegółowe informacje dotyczące miejsca, w którym odbędzie się sympozjum, jego programu oraz rejestracji można znaleźć pod adresem: http://www.sympozjum.umk.pl/

(źródło: PAP - Nauka w Polsce)

Logo Nocy Biologów

Życie w nocy jest również ciekawe. Nawet zimą. Dla człowieka, jako gatunku posługującego się głównie wzrokiem, nocny świat jest tajemniczy i trudno dostępny. Ale dzięki wypracowanej przez lata metodologii badawczej jak i coraz wymyślniejszym przyrządom naukowców możemy obserwować procesy życiowe, zachodzące w ciemności. Możemy słyszeć niesłyszalne, widzieć niewidzialne, "patrzeć" zapachem i oglądać obiekty niezwykle małe. Możemy już nie tylko obrączkować ptaki ale i znakować pojedyncze geny... aby dalej śledzić te obiekty w ich procesach życiowych.

Nauka jest zjawiskiem globalnym, wiedza naukowa nie zna granic. To właśnie współpraca,w tym ta międzynarodowa, umożliwia ogromny postęp wiedzy. Dzielenie się wiedzą jest podstawową misją nauki i naukowców. Tak więc idea Nocy Biologów, jako formy upowszechniania wiedzy biologicznej, mieści się znakomicie w funcjach współczesnego uniwersytetu. Olsztyńska Noc Biologów nie jest izolowaną wyspą czy samotnym i oderwanym od świata ewenementem. Jest fragmentem szerszego przedsięwzięcia wydziałów biologii polskich uczelni wyższych. Przykładem jest logo Nocy Biologów - jedno dla wszystkich akcji, dziejących się w kilku miastach Polski. Logo opracował Andrzej Zieleziński, doktorant Wydziału Biologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. A w sensie globalnym Noc Biologów jest częścią inicjatyw nowoczesnego upowszechniania nauki, takich jak np. Europejska Noc Naukowców - bo przecież raz do roku odwiedzać laboratoria i pracownie uniwersyteckie to trochę za mało jak na potrzeby społeczeństwa XXI wieku.

Zatem zapraszamy 13 stycznia 2012 r. na Wydział Biologii UWM w Olsztynie w godzinach 11.00-22.00 oraz do codziennego zaglądania na niniesjzy blog, na którym zamieszczamy nie tylko bardziej szczegółowe opisy proponowanych wykładów, pokazów i wystaw, ale i informujemy o różnych odkryciach, związanych z biologicznym życiem oraz aktywnością naukowców i studentów biologii oraz biotechnologii.

S.C.

Program Katedry Biochemii na Noc Biologów

Katedra Biochemii przygotowała bogatą ofertę na olsztyńską Noc Biologów. W budynku Collegium Biologiae (Centrum Biologii), na trzecim piętrze, w salach i na korytarzu poznawać będzie można świat biochemii wszystkimi zmysłami. Przewidziane są wykłady, pokazy i eksperymenty. Będzie to spotkanie z biochemia i naukowcami… trzeciego stopnia.

Tajemniczy świat zapachu (wykład + „degustacja zapachu”)
Zapach to najbardziej pierwotna i doskonalona przez miliony lat forma komunikacji między żywymi organizmami. Jeżeli chcesz porozmawiać o znaczeniu odorantów w naszym życiu i praktycznie zapoznać się z hedoniczną jakością zapachu, przyjdź do nas

Biochemia w kuchni: (wykład i część doświadczalna)

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę jakim wspaniałym laboratorium jest nasza kuchnia…codziennie przygotowywane potrawy, używane składniki to źródło magicznych przemian i reakcji chemicznych. Nawet najprostsze produkty kryją w sobie świat niezwykłych cząsteczek chemicznych.

Wytrącanie DNA z cebuli (Lekcja inna niż wszystkie + doświadczenie)
o Prosta i bardzo szybka metoda (około 30 minut) wytrącania kwasów nukleinowych pozwalająca na zobaczenie ich gołym okiem. DNA tworzy małe, białe kłaczki o nitkowatej strukturze. Można je nawet nawinąć na wykałaczkę i wyjąć z roztworu.

Niezwykła galaretka czyli płonący żel
Bardzo efektowne doświadczenie z wykorzystaniem prostych odczynników. Produktem jest barwny żel, który można podpalić.

Olejki eteryczne w żywności
Olejki eteryczne to mieszanina terpenów, alkoholi i ketonów o bardzo silnym, przyjemnym zapachu. Szczególnie interesujący jest sposób wydzielenia ich z roślin poprzez destylację np. z suszonych ziół i przypraw.

Glikacja czyli co się dzieje gdy białko spotka cukier
Prezentacja efektów reakcji glikacji w mleku skondensowanym. Można będzie posmakować produktów glikacji i zdobyć wiedzę na temat jaki ma ona wpływ na nasze zdrowie i wrażenia smakowe.

Wzbogacona śmietana
Producenci śmietany oszukują swoich klientów przez zagęszczanie jej skrobią. Według polskich norm śmietana (kwaśna) i śmietanka (słodka) nie powinny zawierać żadnej skrobii ani zagęszczaczy, dlatego producenci nie informują na etykietach o ich zawartości. Doświadczenie ma pokazać jak w łatwy i prosty sposób w domu możemy sprawdzić zakupioną śmietanę.

Zawartość cukru w cukrze
Doświadczenie obejmować będzie przeprowadzenie szeregu reakcji charakterystycznych na cukry (próba Wőhlkego, Mora czy Seliwanowa) w miodach pszczelich pozyskanych z prywatnych pasiek i zakupionych w dużych sklepach w celu określenia i porównania ich składu cukrowego.

Magia kolorów
TLC barwników
Rozdział barwników z wybranych produktów (np. kolorowe pisaki, cukierki z kolorowymi cukrowymi osłonkami) z wykorzystaniem techniki chromatograficznej. Pozwala zobaczyć czy na przykład brązowa otoczka cukrowa cukierka jest rzeczywiście brązowa, czy składa się na nią kilka innych kolorów.

Chemiczne porosty
Jeżeli chcesz porozmawiać o krzemionkach, półprzepuszczalnych membranach i zjawisku osmozy, przyjdź do nas. Dodatkowo możesz wyczarować „chemiczny ogród”.
„Światła drogowe”
Efekty barwne obserwowane w tym doświadczeniu są skutkiem utleniania i redukcji indygo karminu. Indygo karmin jest niebieski w środowisku obojętnym, zaś w zasadowym - zielony. Pod wpływem mieszaniny glukozy i NaOH indygo karmin zostaje zredukowany - forma zredukowana ma kolor żółty. Przelewając lub potrząsając cieczą, wprowadzamy do niej tlen, który utlenia indygo karmin - roztwór z powrotem staje się zielony.
FRAP
Analiza służy do oznaczania całkowitej aktywności oksydacyjnej związków chemicznych. Metoda ta polega na określeniu zdolności redukcji jonów Fe3+ do jonów Fe2+, które są kompleksowane przez TPTZ (2,4,6-tris-(2-pirydylo)-1,3,5-tianyl).
Do przygotowania odczynnika FRAP posłuży chlorek żelaza o intensywnie pomarańczowej barwie oraz TPTZ o intensywnie błękitnym kolorze. Po zmieszaniu składników otrzymamy niebiesko-ceglasty odczynnik FRAP. Po dodaniu próby odczynnik FRAP zmienia barwę na intensywnie granatową.

Noc biologów na stonie Katedry Biochemii

B.N. (fot. Janusz Pająk)

Mikromalowanki biologów, czyli w pracowni histologa

Normalni, przeciętni ludzie malują jajka, na Wielkanoc. Artyści malują obrazy, grafficiarze ściany a biolodzy? Biolodzy malują komórki i tkanki. Czy to jakaś wyrafinowana technika plastyczna? Biolodzy, wybarwiają tkanki, komórki lub fragmenty komórek, aby uwidocznić różne struktury i aby lepiej widzieć obiekty przyrodnicze. Barwią więc z ciekawości poznawczej. Następnie efekty swoich poczynań oglądają pod mikroskopem. Nierzadko tak wykonane preparaty są po prostu piękne (zobacz fotografie niżej), niezależnie od tego, co tam przedstawiają.

Przykładowe techniki stosowane w Katedrze Anatomii Porównawczej: barwienie metodą immunofluorescencji, barwienie immunoenzymatyczne, barwienie histologiczne metodą Nissla, impregnacja azotanem srebra wg metody Golgiego. Brzmi zbyt skomplikowanie? Przyjdź zatem na Wydział Biologii w czasie Nocy Biologów (13 stycznia 2012) to naukowcy wyjaśnią ci dokładnie a nawet zademonstrują. Ba, samodzielnie można będzie wykonać różnorodne preparaty.

Barwienie metodą immunofluorescencji. Immunofluorescencja jest jedną z dziedzin histochemii, a dokładniej jest zbiorem metod pozwalających na umiejscowienie w komórkach lub tkankach określonych substancji z wykorzystaniem przeciwciał. Inaczej mówiąc to połączenie metod histologicznych z reakcjami immunologicznymi. Cechuje je specyficzność, a ich wynikiem jest umiejscowienie specyficznych substancji, których poszukujemy. W metodzie tej dochodzi do oddziaływania pomiędzy substancją, którą wprowadzamy i substancją, której poszukujemy w preparacie. Wykorzystuje ona znakowane fluorochromami (substancje, które wykazują zdolność do emitowania światła po pobudzeniu ich źródłem promieniowania) przeciwciała w celu lokalizacji antygenów (substancji poszukiwanych).

Tkankę przeznaczoną do barwień immunofluorescencyjnych, utrwaloną perfuzyjnie dotrwala się dodatkowo immersyjnie w płynie perfuzyjnym przez okres 2-3 godzin, a następnie płucze w buforze fosforanowym (0,1 M, pH 7,2-7,4) przez okres 3 dni. Tak przygotowany materiał poddawany jest następnie kąpieli w 19 % i 30 % roztworach sacharozy przez okres od 1 do 3 dni. Procedura ta ma typowe właściwości krioprotekcyjne, gdyż chroni materiał przed tworzeniem się dużych i działających destrukcyjnie kryształów lodu powstających samoistnie w procesie zamrażania tkanki. Po przepojeniu tkanek sacharozą, i ich zatonięciu, bloki tkanki zamraża się przy pomocy kriostatu lub ciekłego azotu. Etap ten pozwala na zachowanie aktywności enzymów, konformacji przestrzennej peptydów i białek oraz zatrzymuje procesy autolizy. Zamrożone bloki tkankowe skroi się przy użyciu mikrotomu mrożeniowego na seryjne skrawki o grubości 10-20 µm w temperaturze -30oC. Skrawki przyklejane są na wcześniej przygotowane szkiełka podstawowe, które poddano kąpieli w roztworze chromalum.

Tak przygotowane preparaty poddawane są rutynowym barwieniom immunofluorescencyjnym. Barwienie takie każdorazowo przeprowadza się w komorze wilgotnej bez dostępu światła i składa się ono z kolejno następujących po sobie etapów.

W pierwszym etapie, skrawki rozmraża się w temperaturze pokojowej (ok. 30 minut), po czym każdy z nich obrysowuje markerem, który zapobiega rozlewaniu się nanoszonych substancji i ich mieszaniu się pomiędzy sobą. Tak przygotowane preparaty przenoszone są do komór wilgotnych, w których przebiega właściwy proces barwienia. Tu każdy skrawek płukany jest trzykrotne po 15 minut w buforze fosforanowym (PBS), a następnie poddawany 1 godzinnej inkubacji w roztworze blokującym (PAV). Etap ten jest niezbędny, gdyż doprowadza on do zablokowania wiązań nieswoistych w badanej tkance. Roztwór blokujący to zazwyczaj mieszanina następujących substancji: PBS, 10% roztwór surowicy koziej, 0,1 % BSA, 0,05 % roztwór thimerazolu, 0,01 % roztwór azydku sodu, tryton X-100. Po inkubacji w roztworze blokującym skrawki ponownie trzykrotnie płukane są po 15 minut w roztworze PBS, po czym nasyca się je roztworem przeciwciał pierwotnych. Okres inkubacji w roztworze przeciwciał pierwotnych wynosi zazwyczaj ok. 14 -16 godzin. Dnia następnego, po wypłukaniu w roztworze PBS (3 razy po 15 minut) skrawki przepajane są roztworem przeciwciał wtórnych, znakowanych fluorochromem. Okres inkubacji w tym wypadku wynosi zazwyczaj 1 godzinę. Tak wybarwione skrawki po trzykrotnym płukaniu w roztworze PBS pokrywane są roztworem glicerolu i zamykano pod szkiełkiem nakrywkowym.

Barwienie immunoenzymatyczne. W metodach tych sposób przygotowania tkanki i proces barwienia jest bardzo podobny jak w przypadku fluorescencji. Zasadnicza różnica polega na tym że przeciwciała znakowane są enzymami. Ostatecznie wizualizuje się je specjalnymi chromogenami (substrat dla enzymu który po reakcji enzymem daje barwny produkt).

Barwienie histologiczne metodą Nissla. Technika Nissla pozwala na wizualizację substancji tigroidowej w neuronach, a tym samym doskonale charakteryzuje ich perikariony (ukazuje granice przestrzenne ciała komórki, jądro i jąderko). Metoda ta nie pozwala jednak na wizualizację, a tym samym obserwację i analizę wypustów neuronalnych tj. dendrytów i aksonów.
Mózgowia przeznaczone do barwień metodą Nissla poddawane są procesowi postfiksacji na drodze immersyjnego dotrwalania w 4% roztworze zobojętnionej formaliny przez okres nie krótszy niż 3 miesiące. Tak utrwalony materiał poddany zostaje płukaniu w bieżącej wodzie przez 24 godziny. Kolejnym etapem jest dehydratacja tkanki. W tym celu opłukany eksplantat odwadnia się, używając ciągu alkoholu etylowego o wzrastającym stężeniu (50%, 70%, 96%, oraz alkoholu absolutnego 99,8%). Odwodnione tkanki prześwietla się za pomocą ksylenu i zatapia w parafinie, formując bloczki. Bloczki parafinowe krojone są seryjnie przy pomocy mikrotomu saneczkowego na skrawki o grubości 10-50 µm, które jednocześnie następnie naklejane są na wcześniej spreparowane podstawowe szkiełka mikroskopowe. Tak uzyskane preparaty poddawane są barwieniu fioletem krezolowym według metody Nissla, wykorzystując dwa szeregi naczyń laboratoryjnych. W pierwszym szeregu skrawki są odparafinowywane, po czym uwodnia się je w alkoholach o malejący stężeniu i nasyca roztworem barwnika (ksylen I, ksylen II, 99,8%, 96%, 80%, 70%, 50%, H2O, fiolet krezolowy). W drugim szeregu skrawki płukane są w wodzie z dodatkiem kilku kropli kwasu octowego, różnicowane w 96% alkoholu, odwodniane w alkoholu 99,8% i prześwietlane w ksylenie (H2O, kwas octowy, 96%, 99,8%, ksylen I, ksylen II). Po prześwietleniu preparaty zamykane są w balsamie kanadyjskim.

Impregnacja azotanem srebra wg metody Golgiego. W tym celu umieszcza się je na tydzień w 2,5% roztworze dwuchromianu potasu, a na kolejny tydzień w 2,5% roztworze azotanu srebra. Po czym przeprowadza się je przez szereg alkoholowy i zatapia w parafinie, Bloczek parafinowy kroi się na mikrotomie. Uzyskane skrawki naklejane są na szkiełka podstawowe i zamykane w balsamie kanadyjskim. Metoda impregnacji srebrowej doskonale uzupełnia poprzednią metodę, ukazując dokładny wygląd, ilość i długość wypustek neuronu, nie daje jednak obrazu jego wnętrza.

KAP/S.C.