Genetyczne podłoże zachowania się człowieka i zwierząt - skłonność do uzależnień

Jak podaje Słownik Języka Polskiego uzależnienie jest to „Zaburzenie zdrowia, stan psychologicznej albo psychicznej i fizycznej zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się okresowym lub stałym przymusem przyjmowania tej substancji w celu uzyskania efektów jej działania lub uniknięcia przykrych objawów jej braku (abstynencyjne objawy)”. Dane statystyczne podają że na świecie żyje około 1,1 miliarda osób palących papierosy a spożycie alkoholu i niedozwolonych substancji psychoaktywnych wykazuje tendencje rosnącą. Dlatego też, tematyka uzależnień stała się przedmiotem badań genetyków.

Głównym uzależnieniem badanym przez genetyków był alkoholizm. Badania prowadzone na dzieciach alkoholików wychowywanych w różnych rodzinach oraz badania bliźniąt jednojajowych i różnojajowych wskazywały na to, że możliwe jest dziedziczenie pewnych zaburzeń biochemicznych czy neurologicznych, które predysponują do rozwoju uzależnień. Potwierdziły to też badania na myszach, przeprowadzone w 1976 roku przez McClearn’a. Wstrzykiwał on myszom ich odpowiednik kilku drinków i zaobserwował że „odsypiają” to przez różny czas. Mierzył on to czasem potrzebnym myszy na podniesienie się po tym jak zostały one położone w specjalnej kołysce. Po 18 pokoleniach selekcyjnej hodowli, okazało się, że wiele genów wpływa na tę miarę, ponieważ gdyby w to zaangażowane były tylko jeden czy dwa geny, linie zaczęłyby się różnić całkowicie już po kilku pokoleniach.

Kolejne badania selekcyjne prowadzone w 1985 roku przez Crabbe’a i jego zespół dotyczyły podatności na napady w trakcie odstawienia alkoholu u myszy uzależnionych i na dobrowolne konsumowanie alkoholu u szczurów. Myszy wyselekcjonowane z linii pod kątem podatności na napady są tak wrażliwe na odstawienie alkoholu, że ujawniają symptomy uzależnienia już po jednym wstrzyknięciu alkoholu.

Badania psychofarmakogenetyczne nad myszami stały się bardzo ważne dla identyfikowania QT L (Quantitative Trait Loci- Locus cechy ilościowej) związanych z zachowaniem dotyczącym używania substancji psychoaktywnych. Kilka zespołów badawczych dokonało mapowania QTL dla skłonności dotyczących picia alkoholu u myszy na mysim chromosomie 9 w rejonie zawierającym gen kodujący subtyp receptora dopaminy D2. Podczas tych badań wykazano, że myszy o znokautowanym genie receptora D2 wykazują niższe preferencje picia alkoholu. Ponadto wykazano, że „stłumione” antysensy DNA, które blokują skutki substancji uzależniających poprzez syntezę cząsteczek receptorowych w specyficznych obszarach mózgu, wpływają na reakcje behawioralne na dziesiątki substancji uzależniających.

Toczą się również badania z zakresu genetyki molekularnej nad alkoholizmem u człowieka. Wiadomo już wiele na temat genów zaangażowanych w metabolizm alkoholu. Mniej więcej jedna trzecia Azjatów jest homozygotyczna pod względem jednego z alleli (ALDH2*2), powodującego dezaktywację enzymu kluczowego dla metabolizmu alkoholu. Wynikające z tego nagromadzenie alkoholu prowadzi do nieprzyjemnych skutków ubocznych. Jest to przykład genu który chroni przed rozwojem alkoholizmu.

Kolejnym uzależnieniem, które było przedmiotem badań genetyków było uzależnienie od nikotyny. Jak podają dane statystyczne obecnie na świecie żyje około 1,1 miliarda osób palących papierosy. Istnieją wiarygodne dane mówiące o tym, że większość wariancji genetycznej w rozpoczynaniu palenia może być przypisana takim cechom osobowości jak poszukiwanie nowości i depresja. Badacze zaczęli identyfikować specyficzne geny odpowiedzialne za odpowiedzialne za te wpływy genetyczne. Gen transportera dopaminy zdaje się być powiązany z ryzykiem rozpoczęcia palenia i trudności z jego rzuceniem.

Biorąc pod uwagę ogromną różnorodność typów emocjonalnych u ludzi, uczeni i psychologowie podkreślają, że nawet genetycznie uwarunkowane osoby mogą skierować swoją energię na tory konstruktywnego działania. Żaden pojedynczy defekt biologiczny nie może tłumaczyć uzależnienia- czynniki biologiczne mogą tylko częściowo tłumaczyć tak złożone zagadnienie.

Karol Kołodziejski

Bibliografia:
„Genetyka Zachowania”- R.Plomin i in., Warszawa, PWN, 2001, ISBN 83-01-13368-9