sobota, 16 marca 2013

Biologia jako sposób kształcenia ważnych kompetencji młodego pokolenia

Kiedyś szkoła była inna słyszę często od rodziców, a nawet starszych stażem nauczycieli. Trzeba było nauczyć się wszystkiego z podręcznika, na sprawdzianie napisać regułki i wzory i było dobrze. Mieliśmy bardzo dużą wiedzę i wyrośliśmy na porządnych ludzi, radzimy sobie w życiu. A teraz? Opowiada się uczniom o kompetencjach, nie muszą wkuwać regułek, tylko ciągle pracują nad jakimiś projektami, przeprowadzają doświadczenia. Po co im to wszystko? Jak to się później ma do wiedzy wymaganej na egzaminie?

Wszystko zaczęło się zmieniać po roku 1989. Wtedy to wzrosła potrzeba zbliżenia systemu edukacji w Polsce do standardów obowiązujących m.in. w USA, czy UE. Zaczęto powoli odchodzić od nauczania uczniów, a skupiono się na tym, co można nazwać uczeniem się uczniów. Tylko w ten sposób można było uzyskać zgodność między praktyka szkolną,a kompetencjami kluczowymi.

Co to właściwie są kompetencje kluczowe? Wyraz kompetencja pochodzi od łacińskiego słowa competentia i oznacza odpowiedniość, zgodność, uprawnienie do działania. Definicja słownikowa określa kompetencje, jako zakres pełnomocnictw i uprawnień, zakres czyjejś wiedzy lub odpowiedzialności. Można znaleźć również określenie pojęcia kompetencji jako umiejętności i zdolności. Umiejętność to praktyczna znajomość czegoś, biegłość w czymś, ale także gotowość do działania oparta na wiedzy oraz opanowaniu pewnych czynności. Można wiec powiedzieć, że kompetencje kluczowe to szczególnie ważne umiejętności, bez opanowania których nie można skutecznie wykonywać określonych zadań. Parlament Europejski zdefiniował kompetencje jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji”. A zatem chodzi o stosowanie wiedzy przy wykorzystaniu umiejętności i zdolności. Samo posiadanie wiedzy nie oznacza, że ktoś ma kompetencje. W podstawie programowej wyróżnia się następujące kompetencje:

  • czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, 
  • myślenie matematyczne, 
  • myślenie naukowe, 
  • umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie, 
  • umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, 
  • umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji, 
  • umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się, 
  •  umiejętność pracy zespołowej. 


To właśnie kompetencje kluczowe są potrzebne do zatrudnienia, rozwoju osobistego, samorealizacji, czy integracji społecznej. Niektóre z kompetencji natychmiast można przypisać do danych przedmiotów szkolnych, jak na przykład porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w języku obcym, czy kompetencje informatyczne. Z innymi mamy trochę większy problem. A już wyobrażenie sobie, przede wszystkim przez ludzi nie związanych z oświatą, że wszystkie te kompetencje mogą być w mniejszym lub większym stopniu kształtowane na jednym przedmiocie szkolnym, jest prawie niemożliwe.

I tu przechodzimy do sedna. Kompetencje kluczowe na lekcjach biologii? Nowa podstawa programowa zakłada prymat myślenia nad przyswajaniem podręcznikowej wiedzy, odejście od nauczania treści podręcznika na rzecz organizowania uczenia się z wykorzystaniem różnych strategii i technik, zastąpienie szkoły nauczającej szkołą, która stwarza środowisko uczenia się. Nauczyciel we współczesnej szkole ma być doradcą i przewodnikiem świadomego i aktywnego ucznia.

Nie ulega wątpliwości, że na lekcjach biologii uczniowie posługują się językiem ojczystym: czytają teksty, sporządzają notatki, odpowiadają na pytania nauczyciela, porozumiewają się ze sobą przy okazji pracy w grupach, omawiają przebieg doświadczeń itp. Znacznie trudniej jest mówić o kompetencji porozumiewania się w języku obcym w kontekście lekcji biologii, ale kiedy przytoczymy przykład korzystania ze stron internetowych obcojęzycznych w celu wyszukiwania informacji do pracy na lekcji, czy nad zadaniem domowym staje się to już o wiele bardziej realne.

Odkąd w nauczaniu biologii wprowadzono obowiązkową listę doświadczeń i obserwacji biologicznych, które uczeń powinien wykonać o wiele łatwiej jest mówić myśleniu matematycznym i naukowym na lekcjach biologii. Uczniowie uczą się wykorzystywania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym, wykorzystują wiedzę o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach dotyczących przyrody i społeczeństwa. Najlepsza sytuacja to taka, kiedy uczniowie samodzielnie przygotowują i prowadzą doświadczenia. Muszą wtedy zapoznać się nie tylko z wiadomościami teoretycznymi, ale także zdobyć umiejętności techniczne np. posługiwania się narzędziami i urządzeniami.

W dobie komputeryzacji świata również na lekcjach biologii nie jest możliwe pominięcie tego aspektu. Metoda pracy na lekcji z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych nikogo już nie dziwi. Również korzystanie z tablic interaktywnych jest coraz bardziej powszechne. Przestały one być wreszcie kolejnym meblem, który trzeba odkurzyć, a zaczęły być realną pomocą w aktywowaniu uczniów do pracy na lekcji, a wykorzystanie płyt CD dołączonych do podręczników jest świetną metodą uatrakcyjnienia zajęć. Uczniowie niejednokrotnie przygotowując się do lekcji opracowują notatki komputerowo, wyszukują potrzebne informacje w Internecie, czy jako zadanie domowe przygotowują prezentacje multimedialne.

Uczyć się musi każdy niezależnie od wieku i wykształcenia, bo uczymy się przecież przez całe życie. Ważne jest wiedzieć jak się uczyć, aby nie było to tylko bezmyślne wkuwanie regułek i zasad. Lekcja biologii daje doskonała możliwość do uczenia się twórczego, różnymi metodami. Korzystanie z metody projektu uczy miedzy innymi tego, że bez dobrej organizacji pracy nie jest możliwe uzyskanie zadowalających efektów, a odkładanie pracy na później prowadzi do spiętrzenia obowiązków, zaległości i niepowodzeń szkolnych. Nauczyciel biologii dba również o aspekty techniczne organizacji warsztatu pracy: wietrzy klasę, dba o właściwą postawę przypominając ustawicznie o wpływie tych czynników na stan zdrowia.

Praca zespołowa na lekcji biologii niezależnie od tego, czy jest to projekt edukacyjny, czy tylko jakieś zadanie na lekcji uczy wchodzenia w różne role w zależności od zadania, wspólnego organizowania i wykorzystywania czasu oraz podejmowania odpowiedzialności za pracę grupy. Realizowanie wcześniej już wspomnianego projektu edukacyjnego, czy zorganizowanie np. debaty daje doskonałą możliwość do ćwiczenia tych kompetencji.

Zadaniem nauczycieli we współczesnej szkole jest wyposażenie uczniów w szeroki wachlarz kompetencji, aby łatwo mogli przystosować się do stale zmieniającego się świata. Lekcje biologii dają doskonałą okazję do ćwiczenia kompetencji kluczowych. Podczas lekcji uczeń ma możliwość rozwijania wielu umiejętności, które może wykorzystać w dalszym przebiegu procesu uczenia się jak i w życiu codziennym. Najważniejsze jest, aby zachęcić uczniów do poznawania przyrody i biologii. Wskazać im kierunek na drodze do rozumienia biologii, a co za tym idzie otaczającego nas świata, życia.

Joanna Marcinczyk 
Studia Podyplomowe z Biologii

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz