Organizmy żyjące w Jeziorze Kortowskim

Błotniarka stawowa i racicznica zmienna, widok spod binokularu,

fot. Iga Jasińska, październik 2023 r.

Jezioro Kortowskie, jest to akwen wodny znajdujący się w południowo-zachodniej części miasta Olsztyna, bezpośrednio sąsiadujące ze studenckim miasteczkiem o nazwie Kortowo. Ten zbiornik wodny to jeden z 11 jezior znajdujących się w Olsztynie, jego powierzchnia to blisko 90 ha. Jest to jezioro przepływowe, a oznacza to, że wpadają do niego mniejsze śródlądowe strumyki oraz mała rzeczka o podobnej nazwie Kortówka.

Jezioro Kortowskie to nie tylko atrakcyjny dla oka akwen wodny, ale miejsce gdzie pod powierzchnią wody kryje się inny ekscytujący świat. Jest znane nie tylko ze swojej scenerii, ale również z różnorodności organizmów, które w nim żyją. Stanowi obszar bytowania wielu organizmów mikroskopijnych oraz małych zwierząt wodnych. To właśnie tutaj w na dnie jeziora, czy też w głębinach, swoje życie prowadzi wiele gatunków glonów, pierwotniaków i skorupiaków. Do prawidłowego funkcjonowania ekosystemu, te organizmy są niezbędne i odgrywają dla niego bardzo ważną rolę. Każdy organizm charakteryzuje się swoją odrębną specyfik i zajmuje w nim unikalne miejsce.

Zbiornik wodny jest kwintesencją harmonii, natury i piękna polskiej przyrody Warmii i Mazur. Przebywając nad brzegiem jeziora, możemy dostrzec niezwykły świat, który skrywa w sobie wiele tajemnic oraz fascynujących historii i zjawisk.

Jezioro Kortowskie stanowi dom dla wielu organizmów, jest to miejsce w którym możemy spotkać m.in.: ośliczkę wodną - Asellus aquaticus - gatunek skorupiaka z rzędu równonogów. Środowisko bytowania to dno akwenu wodnego wód słodkich pośród obumarłej roślinności, gdzie zjada szczątki organiczne. Swój tryb życia prowadzą na dnie zbiorników wodnych potrafią bardzo szybko się przemieszczać. Ciało tego organizmu jest spłaszczone, segmentowane i nie przekracza 12 mm długości. Ośliczka charakteryzuje się brązowym ubarwieniem ciała, które jest dostosowane do otoczenia. Przystosowana do zanieczyszczeń organicznych zbiorników wodnych, potrafi funkcjonować w wodnym siedlisku narażonym na dopływ ścieków oraz metali ciężkich. W Polsce to najpospolitszy, ubikwistyczny skorupiak spotykany na obszarach wodnych, zarówno płynących jak i stojących.

Kolejnym organizmem, który można spotkać w Jeziorze Kortowskim jest błotniarka stawowa - Lymnaea stagnalis - gatunek kosmopolityczny, który występuje licznie w zbiornikach słodkowodnych. Organizm ten odżywia się pokarmem roślinnym, martwą materią organiczną, a czasami padliną zwierząt. Ciało składa się z głowy na której znajdują się czułki, które dla ślimaka stanowią narząd zmysłu. Głowa jest wyraźnie oddzielona od nogi będącej głównym narządem ruchu, a także worka trzewiowego. Błotniarka posiada narządy rozrodcze męskie i żeńskie, dlatego jest gatunkiem hermafrodytyczny, a najczęstszym typem zapłodnienia jest zapłodnienie krzyżowe. Błotniarka jest bardzo dobrym bioindykatorem dla wielu substancji chemicznych, ponieważ jest wrażliwa na zmiany chemiczne wód. To bardzo powszechny gatunek mięczaków wodnych, w naszej strefie klimatycznej. Występują w stawach i jeziorach w warunkach naturalnych.

Powszechnie w wodach śródlądowych, a co za tym idzie również w Jeziorze Kortowskim spotykamy pijawkę końską - Haemopis sanguisuga – gatunek nazywany pospolicie pijawką wielożerną z rodziny Haemopidae. To jedna z największych żyjących w Polsce pijawek. Najczęściej występuje na terenach nizinnych, jednakże może występować w zbiornikach wodnych na wyżynach i w górach. Pospolicie występuje w stojących i wolno płynących wodach słodkich, a okresowo przebywa na lądzie, natomiast na zimę zagrzebuje się w osadach dennych. Jej rozmiary mieszczą się w granicach od 6 do 10 cm długości. Na końcach ciała znajdują się przyssawki. Ciało pokryte jest oskórkiem z wyraźnie widocznymi pierścieniami. Grzbiet pijawki jest wyraźnie ciemniejszy, a spód jaśniejszy. Nie pasożytują na ssakach, ponieważ są organizmami drapieżnymi. Żywią się skąposzczetami, drobnymi mięczakami i larwami owadów. Upolowana zdobyć jest połykana w całości albo wysysana. Jest organizmem wytrzymałym na głód, który może wytrzymać nawet 7 miesięcy bez pożywienia.

Biorąc pod uwagę, że Jezioro Kortowskie, jest to słodkowodny akwen znajdujący się na terenie nizinnym, możemy doszukiwać się w nim również miejsca bytowania takich gatunków jak: szczeżuja spłaszczona - Pseudanodonta complanata - to europejski gatunek małża z rodziny skójkowatych. Najczęściej spotykany w naturalnych, czystych rzekach. W Polsce jest objęty częściową ochroną gatunkową z uwagi na zagrożenie wyginięciem. Posiada charakterystyczny kształt najczęściej owalny lub wąskolejowaty. Mięczak filtrujący przeprowadza proces odżywiania poprzez filtrację pokarmu. Głównym typem obszarem występowania są jeziora i rzeki o piaszczystym dnie i przejrzystej wodzie. Gatunek wymaga dobrej jakości wody (pH 6,8-8,0). Jest bardzo wrażliwy na skokowe zmiany parametrów wody.

Kolejnym organizmem, który jest spotykany na terenie niemalże, całej Europy więc nie mogłoby, go zabraknąć również w opisywanym zbiorniku wodnym, jest jętka pospolita - Ephemera vulgata - należą do gatunku owadów z rzędu jętek i rodziny jętkowych. Charakteryzują się smukłym ciałem, które jest pokryte miękkim oskórkiem i osiągają rozmiary od 1 do 2 milimetrów długości. Środowisko lęgowe jętek to woda do której jaja są składane, po czym samiec i samica giną. Organizmy te są bardzo wrażliwe, na wszelkie zmiany w środowisku wodnym. Głównie zasiedlają dno i brzegi czystych zbiorników wodnych lub te o niskim poziomie zanieczyszczenia. Odżywiają się materią organiczną, kawałkami roślin, mikroskopijnymi glonami, a czasami innymi owadami.

Pozostając przy popularnych gatunkach, tak samo jak jętki pospolite, w Jeziorze Kortowskim, możemy spotkać organizm, który charakteryzuje się tym, iż miejsce jego bytowania to wody słodkowodne, śródlądowe, a mianowcie mowa tutaj o chruścikach - popularnie zwane kłódkami - larwy budują różnorodne domki z fragmentów roślin, piasku i kamyczków. Budowane są w celach ochronnych przed drapieżnikami. Środowisko występowania to wody śródlądowe m.in. strumyki lub brzegi jezior. Larwy chruścików są dobrymi bioindykatorami wykorzystywanymi w biomonitoringu wód. Stanowią liczny element makrozoobentosu rzek. Miejsce występowania owadów, to wszystkie typy wód śródlądowych.

W przytaczanym zbiorniku wodnym, możemy również spotkać organizmy, które radzą sobie żyjąc w każdych warunkach bez względu na poziom czystości wody, a należy do nich m.in.: ochotka - to małe owady podobne do komarów z rodziny muchówek. Posiadają wydłużone przednie nogi oraz wydatne czułki. Siedliskiem bytowania larwy ochotki są wody o średnim stopniu zanieczyszczenia. Najczęściej występujące są larwy Chironomus, które mają duże rozmiary i charakterystyczne czerwone kolory - jest to spowodowane obecnością związku analogicznego z hemoglobiną. Poprzez tak wykształtowany organizm, mogą zamieszkiwać miejsca z ograniczoną obecnością w wodzie, takie jak: obszary bardzo zanieczyszczone organicznie oraz dna jezior.

Jezioro Kortowskie, charakteryzuje się dnem piaszczysto-mulistym, co pozwala na bytowanie kolejnemu gatunkowi, który z uwagi na swoje usposobienie i przystosowania do warunków potrafi funkcjonować, a jest nim Molanna angustata - gatunek owada z rzędu chruścików, których larwy budują charakterystyczne domki z piasku. Pospolicie występują w jeziorach oraz roślinności rzek. Owady te unikają bytowania na terenach jezior dystroficznych. Jest gatunkiem pospolitym, na pojezierzu mazurskim. Piasek pokryty warstwą detrytusu, jest podłożem typowym dla występowania larw.

Należy, też pamiętać że w jeziorach niektóre organizmy, nie tylko żerują ale również pomagają, poprzez oczyszczanie czy filtrowanie wody, i właśnie przedstawicielem takiego pożytecznego gatunku na Kortowie jest racicznica zmienna – Dreissena polymorpha - niewielki małż (o rozmiarach muszli około 3 cm), kształtem przypomina racice parzystokopytnych, a gdy nie są zniszczone nawet kopyta. Preferowanym miejscem występowania są duże zbiorniki wodne, głównie rzeki, ale można je również spotkać w małych i średnich nizinnych ciekach. W przeciwieństwie do większości rodzimych małż, które potrafią aktywnie się przemieszczać, racicznica jest zwierzęciem osiadłym. Organizm ten nie jest specjalnie wybredny, jeżeli chodzi o rodzaj podłoża, ponieważ można ją spotkać na kamieniach, podporach mostów, przerastających brzegi korzeniach drzew. Gatunki larw wolno pływających, zasiedlają również powierzchnię muszli innych małż, a także pancerzykach raków. Racicznica jest również wykorzystywana przez wędkarzy, jako przynęta na ryby z gatunku karpiowatych.

Jezioro Kortowskie to jeden z najciekawszych ekosystemów umiejscowionych na Warmii i Mazurach, dlatego będąc w Olsztynie warto poświęcić chwilę czasu na spacer brzegiem jeziora.

Iga Jasińska
studentka mikrobiologii

Mikroskop stereoskopowy (binokular) – mikroskop optyczny dedykowany do obserwowania małych owadów – obraz powiększony i trójwymiarowy, fot. Iga Jasińska, październik 2023 r.

Pijawki, widok spod binokularu,
fot. Iga Jasińska, październik 2023 r.

Larwa chruścika, rodzina Phryganeidae, widok spod binokularu,
fot. Iga Jasińska, październik 2023 r.

Wykorzystane źródła: 

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Kortowskie
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Pijawka_ko%C5%84ska
• https://www.researchgate.net/profile/Robert-Mazur/publication/305033775_Monitoring_wybranych_zanieczyszczen_wod_przy_zastosowaniu_nowych_kryteriow_ekotoksykologicznych/links/577f8ef808ae5f367d36f56c/Monitoring-wybranych-zanieczyszczen-wod-przy-zastosowaniu-nowych-kryteriow-ekotoksykologicznych.pdf
• https://animalia.bio/pl/depressed-river-mussel
• https://tommyaquario.pl/malze-slodkowodne/pseudanodonta-complanata-szczezuja-splaszczona
• https://www.medianauka.pl/Asellus-aquaticus
• https://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/rb24/art15.pdf
• https://www.wlin.pl/rola-wody/mapa/09-klasy-czystosci-wody-i-organizmy-wskaznikowe/
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Molanna_angustata
• https://malerzeki.wordpress.com/2016/01/03/racicznica-zmienna/