Metoda Olszewskiego na ratunek: jak przywrócono blask Jeziora Kortowskiego w Olsztynie

Plaża Jeziora Kortowskiego zlokalizowana przy studenckiej dzielnicy Kortowo, listopad 2023, fot. Paulina Kruszewska

Jezioro Kortowskie jest zlokalizowane w Olsztynie, w bezpośrednim kontakcie z dzielnicą studencką Kortowo. Niestety mimo świetnego ulokowania, jezioro to było narażone na narastające problemy ekologiczne, takie jak eutrofizacja i degradacja jakości wody.

Według definicji eutrofizacja jest to wzrost trofii, czyli żyzności wód na skutek nadmiernego wzbogacenia ich w mineralne składniki pokarmowe. Następuje to w wyniku braku zrównoważonego dopływu, odpływu i gromadzenia się substancji organicznych i biogennych w zbiorniku. Ten proces prowadzi również do wzrostu roślinności jak i zakwitów sinic. Eutrofizacja jest problemem spowodowanym głównie przez działalność człowieka, który odprowadza nieczystości i ścieków z obszarów miejskich do jeziora. Jezioro Kortowskie nie jest wyjątkiem w globalnym kontekście tego zjawiska, ponieważ jeziora na całym świecie borykają się z problemem eutrofizacji.

W latach pięćdziesiątych Jezioro Kortowskie było bardzo silnie zanieczyszczone. Przydenne warstwy były pozbawione tlenu zarówno w sezonie zimowym jak i letnim. Na głębokości 5 metrów występował siarkowodór. Uciążliwe były także zakwity fitoplanktonu, które utrzymywały się od kwietnia do września.

Pomimo istnienia wielu jezior, które zostały poddane rekultywacji, Jezioro Kortowskie stanowi unikalny przypadek. Rekultywację, inaczej nazywaną też eksperymentem kortowskim bądź metodą Olszewskiego, rozpoczęto w 1965 roku, przez prof. Przemysława Olszewskiego. Uruchomił on rurociąg leżący na dnie, który doprowadzał do odpływu wody hypolimnionu. Ta metoda rekultywacji była pierwszą, wdrożoną w skali technologicznej. Ten niesamowity pomysł wykorzystywano później w wielu jeziorach w Europie jak i Ameryce Północnej.

Eksperyment kortowski- tablica informacyjna, listopad 2023, fot. Paulina Kruszewska

Metoda Kortowska opiera się na zastosowaniu samoczynnego napływu wody zamiast mechanicznego pompowania. Polega ona na zamknięciu naturalnego odpływu powierzchniowego z jeziora przy pomocy spiętrzenia wody za pomocą jazu, co prowadzi do wytworzenia ciśnienia hydrostatycznego umożliwiającego odpływ wód przydennych poprzez specjalnie ułożony rurociąg. Zamiast odprowadzania wód powierzchniowych, metoda ta umożliwia odprowadzanie dolnych warstw wody, które są odtlenione i bogate w związki biogenne.

Jednym z głównych zalet tej metody jest brak konieczności wykorzystania energii do jej działania. Niemniej jednak, jak w przypadku każdej metody, ma ona również pewne wady. W przypadku metody Kortowskiej jest to czas. Proces ten jest długotrwały, a po 17 latach użytkowania drewniany rurociąg, będący kluczowym elementem tej metody, przestał spełniać swoją funkcję z powodu złego stanu technicznego. Jednakże w latach 1974-1975 wybudowano i zainstalowano nowy rurociąg wykonany z włókna szklanego i żywic poliestrowych, który zastąpił starszą nie zbyt trwałą konstrukcję.

Podsumowując wieloletnie badania Jeziora Kortowskiego wykazały, iż usuwanie wód przydennych zahamowało proces eutrofizacji zbiornika. Już w pierwszych latach działania rurociągu można było zauważyć poprawę warunków tlenowych w zimie. W późniejszych latach zaobserwowano zmniejszenie pionowego zasięgu i skrócenie czasu trwania warunków beztlenowych, eliminację siarkowodoru oraz zwiększenie widzialności do około 2 metrów. Ważnym aspektem było pojawienie się organizmów planktonowych charakterystycznych dla jezior umiarkowanie eutroficznych, a także dużo niższe stężenia azotu i fosforu na dnie jeziora.

Rekultywacja Jeziora Kortowskiego jest istotna z punktu widzenia biologii, ponieważ przyczynia się do poprawy czystości wody i zwiększenia zróżnicowania roślin i zwierząt. Istotnym aspektem było przywrócenie zdrowej i zrównoważonej populacji organizmów. Kolejnym kluczowym elementem jest ochrona bioróżnorodności, czy ochrona zasobów naturalnych jeziora. Rekultywacja wpływa również pozytywnie na walory rekreacyjne jeziora, zwiększając jego atrakcyjność i bezpieczeństwo dla ludzi. Przyciąga to turystów, ponieważ każdy z nas preferuje odwiedzanie czystych, przejrzystych jezior z dużą bioróżnorodnością.

Paulina Kruszewska - studentka mikrobiologii

Źródła:

• Wiśniewski G., Dunalska J., Rekultywacja Jeziora Kortowskiego, 2013. Dziedzictwo przyrodnicze Warmii, Mazur i Powiśla.
• https://web.archive.org/web/20131029205456/http://wnos.uwm.edu.pl/news/405/czytaj/372/pierwsza-na-swiecie-metoda-rekultywacji-jezior.html (02.11.2023r.)

 

Lokalizacja rury Olszewskiego- ujście Kortówki z Jeziora Kortowskiego, listopad 2023, fot. Paulina Kruszewska.