Wydział Biologii i Biotechnologii UWM: Kleszcze jako czynnik regulujący liczebność populacji człowieka i zwierząt

wtorek, 21 stycznia 2020

Kleszcze jako czynnik regulujący liczebność populacji człowieka i zwierząt

(Ixodes ricinus, Autor WWalas, Creative Commons)

Współcześnie obok zagrożeń spowodowanych czynnikami antropogenicznymi, wpływającymi na częstsze i dotkliwsze zmiany klimatyczne oraz zwiększone występowanie chorób cywilizacyjnych, mamy do czynienia z bardziej pierwotnym i podstawowym czynnikiem wpływającym na regulację populacji. Natura od zawsze dąży do utrzymania stanu idealnego balansu pomiędzy czynnikami składającymi się na jej harmoniczną całość i pomimo ludzkiej działalności, która wprowadza wiele przeszkód w utrzymaniu jej właściwego poziomu, wypracowała pewien mechanizm, mający na celu kontrolować odpowiedni rozkład istot żyjących, tak by zapewnić płynność i regularność cyklu życia. Czynnikiem, o którym mowa są organizmy należące do pajęczaków, czyli kleszcze, które pomimo niepozornej wielkości potrafią utrzymać w ryzach populacje niemal wszystkich obecnie żyjących ssaków, ptaków i niektórych gadów.
Pasożyty te są szeroko rozpowszechnione na całym świecie, szczególnie upodobały sobie ciepły i wilgotny klimat. Cykl rozwojowy kleszcza może trwać od kilku miesięcy do kilku lat i składa się z czterech stadiów: jaja, larwy, nimfy i postaci dorosłej – imago. Po opuszczeniu jaja larwa musi posilić się krwią żywiciela, czyli zwierzęcia lub człowieka. Każda forma rozwojowa kleszcza charakteryzuje się koniecznością posilenia się krwią, aby móc przejść do kolejnego stadium rozwojowego. Jeśli któryś z żywicieli chorował lub był nosicielem drobnoustrojów albo pierwotniaków chorobotwórczych, kleszcz staje się dla nich nosicielem (wektorem). Odżywiając się krwią następnego żywiciela, może wprowadzić patogen do jego organizmu.

Kleszcze nie istnieją jedynie jako naturalny wektor regulujący liczne populacje. To w głównej mierze pasożyty zewnętrzne innych zwierząt, również znajdują swoje miejsce w łańcuchu pokarmowym jako ważne źródło pożywienia dla wielu gatunków gadów, płazów i ptaków. Pajęczaki te są niezbędnym źródłem pożywienia dla zwierząt żerujących w miejscach, w których żyją kleszcze. Ich konieczność w sprawnym działaniu ekosystemu jest niezaprzeczalna, chociażby poprzez roznoszenie różnych patogenów, które przez swoje działanie chorobotwórcze wpływają na liczbę osobników poszczególnych gatunków, są ogromnym problemem dla ludzi i zwierząt gospodarczych

Natura w swej doskonałości bywa bezwzględna, ponieważ często poprzez czynniki chorobotwórcze eliminuje z populacji osobniki słabsze i starsze zapobiegając przenoszeniu przez nich potencjalnie wadliwych cech. W przyrodzie najważniejszym prawem jest przetrwanie najsilniejszych, a patogeny i drobnoustroje pomagają wyselekcjonować, które osobniki są w rzeczywistości najsilniejsze.

Kleszcze przenoszą boreliozę, gorączkę wykrytą w Górach Skalistych i tularemię, które mają duży wpływ na zdrowie populacji zwierząt w ekosystemie. Do najważniejszych chorób przenoszonych przez kleszcze należą m.in. borelioza z Lyme, gorączka Q (rzadko, częściej przenoszona w skażonych odchodach), gorączka kleszczowa Kolorado, gorączka plamista Gór Skalistych, afrykańska gorączka odkleszczowa, krymsko-kongijska gorączka krwotoczna, tularemia, dur powrotny, babeszjoza, erlichioza (anaplazmoza), kleszczowe zapalenie mózgu, a także anaplazmozy bydła.

W Polsce do chorób przenoszonych przez kleszcze należą natomiast: borelioza z Lyme, gorączka Q, tularemia, bartonelloza, babeszjoza, erlichioza (anaplazmoza), kleszczowe zapalenie mózgu, a także riketsjozy z grupy gorączek plamistych. Zgodnie z aktualnymi danymi epidemiologicznymi, największe znaczenie mają dwie choroby, pierwszą z nich jest borelioza z Lyme, której prawie 13000 przypadków zgłoszono w Polsce w 2013 roku. Przenoszona jest z małych gryzoni, jeleni, saren, zajęcy na kleszcze i dalej człowieka.

W pierwszym etapie choroby mogą pojawić się objawy grypopodobne, a następnie gorączki, poty, dreszcze, fale gorąca, zmęczenie, ociężałość, dolegliwości stawowe, drętwienie kończyn lub tylko palców, bóle i skurcze mięśni, tiki mięśni twarzy lub innych mięśni, kołatanie serca, skoki ciśnienia, porażenie nerwów, w tym np. twarzowego (opadanie kącika ust), objawy podrażnienia lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i nerwów obwodowych i zapalenie mięśnia sercowego.

Kolejną bardzo poważną chorobą jest kleszczowe zapalenie mózgu. Jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego, która może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych i psychicznych. Objawami są typowe grypopodobne dolegliwości, po których następuje okres bezobjawowy choroby. Po tym czasie może pojawić się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z objawami zapalenia korzeni nerwowych.

Ochrona zdrowia ludzi i zwierząt towarzyszących przed infekcjami przenoszonymi przez wektory wymaga kontrolowania populacji wektorów, obejmującego opracowanie nowych, wykonalnych strategii, które ograniczą wektory i przenoszenie patogenów przenoszonych przez wektory. Naukowcy monitorują populacje kleszczy, aby lepiej zrozumieć stan zdrowia poszczególnych ekosystemów.

Wzrost populacji kleszczy może wskazywać na spadek liczby drapieżników małych ssaków. Na przykład badanie populacji grzechotnika drzewnego we wschodnich Stanach Zjednoczonych wykazało, że zdrowe węże będą eliminować tysiące kleszczy każdego roku poprzez jedzenie myszy i innych małych ssaków, którymi się żywią. Ekosystemy z dobrze prosperującymi populacjami węża mają mniejsze populacje kleszczy, więc wzrost kleszczy może wskazywać na problem w populacji węża. Naukowcy wykorzystują te informacje, aby zapobiegać nadmiernej eliminacji zwierząt i monitorować potencjalne problemy środowiskowe.

Buczkowska Martyna
studentka biologii,
Wydział Biologii i Biotechnologii

źródła: