Edukacja, biologia i europejskie kompetencje kluczowe

(fot. S. Czachorowski)

Dokonujący się na naszych oczach postęp cywilizacyjny i społeczno-kulturowy, powoduje konieczność nadążania edukacji za zmieniającą się rzeczywistością. Potrzeba zmian, podyktowana jest koniecznością dostosowania edukacji do europejskiego wymiaru kształcenia, wdrażania do nieustannego uczenia się i aktualizowania swojej wiedzy.

Edukacja biologiczna zmienia się wraz z przeobrażaniem się współczesnego szkolnictwa i kształcenia. Warto odejść od utrwalania obecnej schematycznej „wiedzowej” szkoły na rzecz szkoły otwartej, przyjaznej uczniom. Wiedza encyklopedyczna, fotograficzna „wbijana do głowy” bez związku z autentycznym przeżyciem ucznia nie wpływa na jego działanie. Znajduje się w oddzielnej szufladce, która jest otwierana na życzenie nauczyciela i stopniowo zapominana.

Uczenie się polega na dostrzeganiu problemów, szukaniu metod oraz ich rozwiązywaniu. Proces uczenia się zaczyna się od konkretnego przeżycia, doświadczenia i przechodzi w fazę refleksji i obserwacji, czyli zadawanie pytań: jak? co? dlaczego? Następnie następuje uogólnienie czyli nadawanie znaczeń i pełnego zrozumienia, po czym przechodzi w aktywne eksperymentowanie i planowanie kolejnych działań. Cykle te powtarzają się aż do momentu uzyskania efektów uznanych przez uczącego się za wystarczające. Na dowód tychże słów poniżej znajduje się wykres je obrazujący.

Nowoczesny model nauczania i uczenia się 
Obecna reforma systemu edukacji wnioskuje przesunięcie akcentu procesu nauczania na proces uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju umiejętności kluczowych takich jak: komunikowanie się, doskonalenie, myślenie, poszukiwanie, działanie, korzystanie ze źródeł komunikacji, współpraca i uczenie się.

Szkoła ma być miejscem, gdzie uczeń kształtuje swoje umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy, aby dobrze przygotować się do pracy w warunkach współczesnego jednoczącego się świata.

Cykle procesu uczenia się. Źródło: H. Hamer: Klucz do efektywności nauczania: 

Poradnik dla nauczyciela, Veda, Warszawa 1994, s. 261. 

Cele stosowanego modelu:

•  wszechstronny rozwój uczniów ( na miarę poznanych predyspozycji), 
• wyposażenie ucznia w umiejętności kluczowe/kompetencje, 
• wiedza jako środek do celu- nie cel sam w sobie. 

Efektem nowego modelu uczenia ma być:

• Uczeń rozwijający wrodzone predyspozycje na miarę swoich możliwości, 
• Uczeń opanowujący umiejętności kluczowe/kompetencje.

Analizując nową podstawę programową warto przybliżyć kluczowe kompetencje jakie ma nabyć uczeń na lekcjach przyrody i biologii.
 Przyrodnicze i biologiczne kompetencje kluczowe wynikające z treści nowej podstawy programowej to:

• Kreatywność 
• Odbiór i tworzenie informacji 
• Samodzielność uczenia się 
• Rozwijanie problemów 
• Posługiwanie się technologiami 
• Planowanie działań 
• Rozumowanie i argumentowanie 
• Aktywność fizyczna – zdrowie 

Na lekcjach przyrody uczeń potrafi stawiać pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, umie zaprezentować swoją postawę badawczą w poznawaniu odpowiedzi na stawiane sobie pytania. Stawia hipotezy na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie. Potrafi wyjaśnić proste zależności między zjawiskami. Przeprowadza obserwacje i doświadczenia, które następnie objaśnia i przedstawia wyniki. Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej, rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia. Zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami działania na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności. Umie korzystać z różnych źródeł informacji, wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji.

Na lekcji biologii uczeń rozwija kreatywności poprzez twórcze uczenie się biologii różnymi metodami, obserwowanie istot żywych , przyrody, eksperymentowanie. Przetwarzanie informacji i tworzenie wypowiedzi na tematy biologiczne oraz wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń potrafi odbierać i tworzyć informacje poprzez pozyskiwanie, selekcjonowanie i wykorzystywanie różnych informacji służących własnej edukacji biologicznej i swojemu rozwojowi. Rozwija kompetencji samodzielnego uczenia się biologii w klasie, w domu i w terenie, realizując zadania i ocenia efekty uczenia się biologii. Poprzez rozwijanie myślenia, racjonalnego, przyczynowo-skutkowego, stosowania różnych technik doskonalenia własnego mózgu uczeń wykształca w sobie kompetencje rozumowania i argumentowania. Planowanie własnych i zespołowych działań oraz podejmowanie działań praktycznych na rzecz własnego zdrowia i środowiska przyrodniczego, doskonali umiejętność współdziałania i pracy w grupie podczas uczenia się.

Przy wyjaśnianiu problemów i odkryć współczesnej biologii a także rozwiązywaniu zagadnień ekologicznych w środowisku lokalnym niezbędna jest umiejętność rozwiązywania problemów. Na lekcjach biologii konieczne są umiejętność wykorzystania komputera i technologii komputerowych. Potrzebne do poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz ich wykorzystanie w krytyczny i systematyczny sposób. Sprawność ta pozwala pozyskiwać i porównywać informacje z różnych źródeł. Uczeń potrafi wyjaśnić wpływ różnych czynników na zdrowie i wykorzystuje tę wiedzę w zabieganiu o zdrowie własne i najbliższych. Ma możliwość obcowania z naturą na zajęciach terenowych, zbliżania się do przyrody na ścieżkach edukacyjno- leśnych.

Na nauczycielu biologii spoczywa trudne i odpowiedzialne zadanie wykształcenia u swoich uczniów kompetencji kluczowych, które są niezbędne każdemu człowiekowi aby sprostał coraz to nowym wyznaniom, jakie związane są z procesami globalizacyjnymi w wymiarze społecznym, kulturowym i ekonomicznym. Głównym celem procesu edukacji jest „Uczyć się aby być, aby wiedzieć, aby działać, aby żyć wspólnie.”

Bożena Mięsikowska
Studia podyplomowe z biologii

 LITERATURA: 

1. Edukacja przyrodnicza – podstawa programowa z komentarzami tom 5 MEN 
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sp. podstawy programowej 
3. U. Grygier – Kilka słów o Przyrodzie. „Biologia w Szkole” nr 3/2002 
4. H. Hamer: Klucz do efektywności nauczania: Poradnik dla nauczyciela, Veda, Warszawa 1994, 
5. M. Kubiczek: Metody aktywizujące. Jak nauczyć uczniów uczenia się? Wydawnictwo Nowik, Opole 2009 
6. J.P Sawiński – O nowej podstawie programowej z biologii. „ Biologia w Szkole” nr 3/2003